Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(ST) In nomine domini Dei heterni. Enricus gratia Dei rex, anno regni eius hic in Italia decimo, septimo decimo die exeun[te] mense novembr(is), inditione | duodecima. Comutatio bone fidei noxitur esse contractum ut vice emtionis obtineat firmitate eodemque nexu obliquant contra|dantes. Placuit itaque et bona convenit voluntate inter Lazarum presbiterum et prepositum senedochii vel canonice Sancti Alexandri mar|tiris, ubi eius sanctum requiessit corpus, sita foris et prope civitate Bergamo nec non et inter Peregrenum subdiac(onus), Vualpertum et Garivertum germanis abi|tantes eadem civitate Bergamo et filii Giselberge, qui professi sunt ex natione sua legem vivere Saliham, ut in Dei nomine debeant dare sicut a presen|ti in primis dedit ipse Lazarus presbiter et prepositus eisdem germanis comutatoribus suis in causa comutationis nomine suorum iure presenti die abendum | id est petia una de terra que est campo iuris predicte canonice vel senedochii Sancti Alexandri, que est posita in Monte non longe ab eadem civitate, in [vi]a | que dicitur Mezana, locus ubi Galinaria dicitur: coeret ei a mane et meridie terra episcopati ipsius Bergamensis, a sera Lamperti ferrario, a montibus via; et est terra | ipsa infra ipses coerenties per iustam mensuram tabulas legitimas treginta et octo. Unde ad vicem recepit ipse Lazarus presbiter et prepositus ad partem ipsius | canonice vel senedochii ab eisdem Peregrino, Vualperto et Gariverto comutatoribus suis, similiter in causa comutationis iuris predicte canonice vel senedo|chii presenti die abendum, id sunt peties due de terra, una que est prato et alia casteneta cum decem et septem arboribus castanis portataricis super abente, | iuris ipsorum germanis, que abere visi sunt (a) non multum longe ab eadem civitate. Suprascripto prato dicitur Prato Rege: coeret ei a mane Arnaldi, a meridie | Sancti Alexandri, a sera Bezani, a montibus Teuderulfi archidiac(onus); et est predicta petia de terra infra ipses coerenties per iustam mensuram tabulas | legittimas quadraginta (b). Iam dicta terra casteneta dicitur a Cornu de Vatie: coeret ei a mane Iohannis, a meridie Agiverti, a sera Petri clerico, a montibus Rote|paldi et Vuilielmi; et est per iustam mensuram tabulas legittimas treginta. Quidem et ut ordo legis depossit a[d] hanc previdendam comutationem | accessit super ipsas petias terre ad previdendum, id est Ubertus presbiter de ordine eiusdem canonice Sancti Alexandri et missus domni presulis Alcherii eiusdem civita|tis, una cum tribus viris Deum timentibus estimatoribus, quorum nomina sunt Iohannes, Petrus et Leo (c) de eadem civitate; quibus omnibus rectum comparuit | et ipsi estimatores estimaverunt et dixerunt eo quod meliorata et apta causa reciperet predictus Lazarus presbiter et prepositus ad partem predicti senedohii | vel canonice Sancti Alexandri ab eisdem germanis comutatoribus suis quam eis daret et hec comutatio inter eos legibus fieri posset. As autem petias | terre superius dicte vel comutate cum superioribus et inferioribus seu cum ingressis et accessionibus suarum in integrum ipsi comutatores sibi unus alte|[ri] in vice comutationis tradiderunt, fatiendum pars parti a die presenti quod ut supra in comutatione dederunt cum heredibus et successoribus suorum | iure proprietario nomine quicquid voluerint, sine omni uni alterius suorumque heredibus hac proheredibus vel successoribus contraditione. Suprascriptas autem petias terre | cum omnia super abente qualiter ut supra in comutatione dederunt ad ipsis comutatoribus suorumque heredibus hac proheredibus vel successoribus omni tempore | ab omni contradicentes homines defensatas sint; unde pena inter se posuerunt, ut quis ex ipsis aut heredes vel sucessores eorum se de hac comutatio|ne removere quesierint et non permanserint in ea omnia qualiter superius legitur, vel si ab unoquoque homine quod invicem in comutati|one dederunt non defensaverint, tunc pars illa que hoc non conservaverit componat ad partem fidem servanti pena nomine predictas petias terre | ut supra legitur in duplum sub estimatione in consimilis locis sicut pro tempore melioratas fuerint aut valuerint, quia sic inter eos convenit. Et [in]|super per cultellum, vuantonem et vuasonem terre atque ramum arboris seu festucum notatum ad partem predicti senedochii ipsi germanis fecerunt | tradicionem et corporalem vestituram et se exinde foris expellerunt, vuerpierunt, absensitas fecerunt ad partem predicti senedochi vestitura ten|ente abendum relinquerunt. Si quis vero, quod futurum esse non credebant, si ipsi germanis, quod absit, aut ullus de heredibus hac (d) proheredibus suorum seu q[ui]s|libet opposita persona contra hanc cartulam comutationis ire aut eam infrangere tentaverint, tunc inferre oblicaverunt a p[[...]]|nice (e) vel senedochi componere multa quod est pena auro obtimo untia una et argenti ponderas duas, et insuper quod repetierint v[[.....]]|re non valeant, sed presens comutationis cartula firma et inconvulsa permaneat cum stipulatione subnixa. Et pergamena cum atra[men]|tario et penna (f) de terra levaverunt, Lanfranco notario et iudici tradiderunt ad scribendum et eam scribere rogaverunt, in qua subt(er)| confirmans testibusque obtulerunt roborandam. Et propter honorem sacerdotii eiusdem Lazari preposito nec ei liceat amodo ullo tempo|re nolle quod voluit, sed quod ab eo hic semel factum vel conscriptum est inviolabiliter conservare promisit cum stipulatione subnixa . | Actum suprascripta civitate Bergamo.
+ Peregrinus subdiaconus a nobis facta subscripsi.
Signum # manibus suprascriptorum Vualperti et Gariverti germanis, qui hanc cartulam comutationis fieri rogaverunt.
(S) (g) Ubertus presbiter et missus episcopi Alcherii subscripsi.
Signum # manibus Iohanni et Petri atque Leonis de suprascripta civitate (h) Bergamo, qui super ipsas petias terre | accesserunt et estimaverunt ut supra.
Signum # manibus Iohanni et Dagiverti atque item Iohanni lege viventes Salicham testes.
Signum # manibus Liuperti et Adelberti filio eius legem viventes Romana testes.
Signum # manibus Ursoni, Bruningi, Celsoni atque Iohanni testes.
(ST) Ego qui supra Lanfrancus notarius et iudex sacri palatii scripsi, post traditam complevi et dedi (i).

(a) Segue i erasa.
(b) -d- corretta su t
(c) Ioh(anne)s - Leo aggiunti in un secondo momento nello spazio lasciato in bianco, più ampio del necessario.
(d) -c nell'interlineo.
(e) Lacuna per circa 12 lettere.
(f) A pena
(g) Il signum è preceduto da si- eraso.
(h) de - civitate su rasura.
(i) dedi nel rigo sottostante, presso il margine destro.

Edizione a cura di Cristina Carbonetti
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis