Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(ST) In Christi nomine. Conradus gratia Dei imperator augustus, anno imperii eius sexto, quartodecimo kalendas decembris, inditione prima. | Commutatio bone fidei noscitur esse contractus ut vice emtionis obtineat firmitates eodeque (a) nexu obligat contradan|tes. Placuit itaque et bona convenit voluntates inter Dagibertum archidiaconum et prepositum sancte Bergomensis Eclesie, nec (b) non | et inter Adelbertum presbiterum (c) et primicerium eiusdem sancte Bergomensis Eclesie et filius quondam Danielis de eadem civitate Bergamo, qui professus est | ex natione sua legem vivere Langobardorum, ut in Dei nomine debeant dare, sicut a presenti dedit in primis ipse Dagiber[tus]| archidiaconus et prepositus eidem Adelberti presbiteri et primicerio commutatori suo (d) in causa commutationis nomine da parte eiusdem [[...]] (e) | vel canonice Sancti Vincentii, suo iure presenti die abendum, id est petia una de terra aratoria iuris eiusdem sancte Be[rgomensis]| Eclesie, et est petia ipsa de terra posita in loco et fundo Sariate, ultra fluvio Sario, locus ubi dicitur Sulerasta: [coeret] ei | a mane et montes Sancti Alexandri, a meridie et sera via; et est petia ipsa de terra infra ipses coerenties per iustam mensuram | tabulas legittimas centum quadraginta et novem. Quidem ad vicem recepit ipse Dagibertus archidiaconus ad partem | eiusdem eclesie Sancti Vincentii ab eodem Adelberto presbitero et primicerio, commutatore suo similiter in causa commutationis nomine, | presenti die iuris ipsius eclesie Sancti Vincentii abendum, id sunt peties tres de terra aratorie, iuris ipsius Adelberti presbiteri et | primicerio, que abere visus est in predicto vico et fundo Sariate, locus ubi dicitur Pascuale (f). Prima petia: coeret ei a mane ripa, | a meridie Sancti Alexandri, a sera Giseverti, a montes eidem Sancti Alexandri; et est per iustam mensuram tabulas legittimas centum quin|quaginta et quattuor. Secunda petia ibi prope: coeret ei a mane Sancti Alexandri, a meridie et montes predicti Giseverti, a sera Sancte | Marie; et est per iustam mensuram tabulas centum vigincti et quinque. Tercia petia ibi non longe, locus ubi dicitur Agro de Paderno: coeret | ei a montibus via, a reliquis partibus Sancti Alexandri; et est per iustam mensuram tabulas legittimas quattuordecim et dimidia. | Quidem et ut hordo legis depossit ad hanc (g) previdendam commutationem accesserunt super ipses peties terre ad previdendum | et estimandum, id sunt (h) Giselbertus presbiter de eadem ordine sancte Bergomensis Eclesie et filius quondam Vidaliani de loco Curnasco et mis|sus domni Ambrosii episcopi episcopatum eiusdem sancte Bergomensis Eclesie, una cum tribus hominibus Deum (i) timentes estimatoribus, quorum nomina | sunt Luvaldus filius quondam Petri et Arivertus seu Leopertus germanis filiis quondam Leoni de eodem loco Sariate, ubi dicitur Arena; quibus | hominibus rectum comparuit et ipsi estimatores estimaverunt et dixerunt eo quod meliorata et ampliata causa reciperet ipse Da|gibertus archidiaconus ad partem eiusdem eclesie Sancti Vincentii abendum ab eodem Adelberto presbitero et primicerio commutatore suo | quam ei daret et hac commutatio inter eos legibus hac firmiter fieri posset. Has autem peties terre superius dicte vel commutate, cum supe|rioribus et inferioribus seu cum finibus et accessionibus suorum in integrum ipsi commutatores sibi unus alteri in vice commutationis tra|diderunt, fatiendum pars parti a die presenti quod ut supra in commutatione dederunt cum heredibus et successoribus suorum, iure proprieta|rio nomine, quicquit voluerint, sine omni uni alterius suorumque heredibus vel successoribus contraditione. Et spoponderunt se ipsi commutato|res sibi unus alteri in vice commutationis cum heredibus et successoribus suorum suprascriptes peties terre qualiter superius legitur omni tempore ab omni con|tradicentes homines defensare; unde penas inter se posuerunt, ut si quis ex ipsis aut heredes vel successores suorum se de ac commutatione | removere quesierint et non permanserint in ea omnia qualiter superius legitur, vel si ab unoquoque homine iam nominates peties terre (j) non defensa|verint ad invicem, tunc illa pars que hoc non conservaverit componat ad partem fidem servantis pena nomine suprascriptes peties terre in duplum, sub | estimatione in eisdem vel in consimilis locis sicut pro tempore meliorates fuerint aut valuerint, quia sic inter eos convenit. Et si eisdem Dagi|berti archidiaconi et Adelberti presbiteri et primicerio propter honorem archidiaconati seu sacerdotii suorum lex Romana aliquit | impedit, nec liceat eis amodo ullo tempore nolle quod voluerunt, sed quod ab eis hic semel factum vel conscriptum est inviolabiliter conser|vare promiserunt cum stipulatione subnixa. Unde due cartule commutationis uno tenore scripte sunt. Actum suprascripta civitate Bergamo.
+ Adelbertus presbiter et primicerius a me facta subscripsi.
+ Gislebertus presbiter, missus ut supra, subscripsi.
Signum # manibus suprascriptorum Luvaldi et Ariverti seu Leoperti germanis, qui super ipses peties terre accesserunt et estimaverunt ut supra.
Signum # manibus Giselberti et item Giselberti legem viventes Romana, de eodem loco Sariate, testes.
Signum # manibus Auprandi qui et Amizo et Landolfi seu Petri, de eadem civitate Bergamo, testes.
(ST) Petrus notarius et iudex sacri palatii scripsi, post traditam complevi et dedi.

(a) Così A.
(b) n- (maiuscola) su rasura.
(c) A p(res)b(ite)ru
(d) co(m)mutatori suo nell'interlineo.
(e) Lacuna per circa 13 lettere.
(f) p- corretta su a
(g) -n- nell'interlineo.
(h) -n- corretta su s
(i) D(eu)m su rasura.
(j) -r- corretta su altra lettera.

Edizione a cura di Marco Vendittelli
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis