Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(ST) In Christi nomine. Conradus gratia Dei imperator augustus, anno imperi (a) eius duodecimo, pridie kalendas sep|[tem]bris, inditione sexta. Commutatio bone fidei noscitur esse (b) contractus ut vice emtionis (c) obtineat |[firmit]tates eodemque nexu obligat contradentes. Placuit itaque et bona convenit voluntates inter |[D]agibertum archidiaconum sancte Bergomensis (d) Eclesie nec non et inter Adelbertum diaconum de eadem ordine sancte | Bergomensis Eclesie et filius quondam Rotepaldi de loco (e) Lavate, qui professus est ex natione sua legem vivere Langobar|dorum, ut in Dei nomine debeant dare, sicut a presenti dedit in primis ipse Dagibertus archidiaconus eidem A|delberti diacono commutatore suo in causa commutationis nomine suo iure presenti die abendum, id est | petia una de terra cum (f) edifitiis casarum super abente, curte et orto uno tenente (g), iuris eiusdem sancte Bergo|mensis Eclesie et pertinere videtur de canonica Sancti Vincentii, et est posita infra eadem civitate Bergamo, non longe | a monasterio Sancte Marie. Nominative ipsa casa, que fuit quondam Vulveradi archidiac(oni): coeret ei a (h) mane de | filiis quondam Petri, a meridie et montes (i) via publica, a sera terra que fuit quondam Meroldi diaconi; et est petia ipsa de | terra tota insimul per iustam mensuram (j) tabulas legitimas vigincti et tres. Quidem ad vicem recepit ipse Dagibe|[r]tus archidiaconus ab eodem Adelberto diacono commutatore suo similiter in causa commutationis nomine, | ad partem predicte eclesie (k) seu canonice Sancti Vincentii, presenti die iuris iam dicte (l) eclesie abendum, id est sor|te una massaritia, cum casis et omnibus rebus terretoriis (m) ad se pertinentibus, iuris predicti Adelberti di|aconi, et est posita in eodem loco et fundo Lavate. Nominative sorte ipsa que tenta et laborata | est per Iohanne qui dicitur Gulfia. Ut dictum est suprascripta sorte cum omnibus rebus terretoriis ad se pertinentibus, tam casis quam | aliis edifitiis, areis, curtesitiis, ortis, clausuris, vineis, campis, pratis, silvis ceretis et roboretis | ac stellareis, arboribus fructifferis et infructifferis, cultis et incultis, divisis et indivisis, pascu|is et communaliis et usibus aquarumque ductibus vel decursibus, omnia et ex omnibus ipsius Adelberti diacon[i], | iure pertinentibus ad ipsa sorte sicut superius legitur in integrum. Et sunt suprascriptis casis et omnibus rebus terretoriis totis i[n]| simul estra pasculum et communalia per iustam mensuram iugias legitimas tres et tabulas quinquaginta et sex. Qui|dem et ut hordo legis deposscit ad hanc previdendam (n) commutationem accesserunt super ipses peties terre ad | previdendum et estimandum, id sunt Daniel presbiter de eadem ordine sancte Bergomensis Eclesie et missus domni (o) Am|brosii episcopi eiusdem civitatis, una cum tribus hominibus Deum timentes estimatoribus, quorum nomina subter leguntur; quibus | omnibus rectum comparuit et ipsi estimatores (p) estimaverunt et dixerunt eo quod meliorata et ampliata causa re|ciperet ipse Dagibertus archidiaconus ad partem eiusdem Sancti Vincentii ab eodem Adelberto diacono commutato|re suo quam ei daret et hac commutatio inter eos legibus (q) hac firmiter fieri posset. Has (r) autem rebus terreto[ri]|is superius dictis vel commutatis, cum superioribus et inferioribus (s) seu cum finibus et accessionibus suorum in integrum ips[i]| commutatores sibi unus alteri invice commutationis tradiderunt, fatiendum pars parti a die presenti quod [ut]| supra in commutatione dederunt cum heredibus et successoribus suorum iure proprietario nomine quicquit voluerint, si[ne]| omni uni alterius suorumque heredibus vel successoribus contraditione. Et spoponderunt se ipsi commutatores sibi un[us]| alteri in vice commutationis cum heredibus et successoribus suorum suprascriptis casis et omnibus rebus terretoriis superius | commutatis omni tempore ab omni contradicentes homines defensare; unde penas inter se posuerunt ut si qui[s]| ex ipsis aut heredes vel successores suorum se de ac commutatione removere quesierint et non permanserint | in ea omnia qualiter superius legitur vel si ab unoquoque homine iam nominatis rebus terretoriis sicut superius legi[tur]| non defensaverint ad invicem, tunc illa pars que hoc non conservaverit componat ad partem fidem servantis | pena nomine suprascriptis rebus terretoriis sicut superius legitur in duplum, sub estimatione in eisdem vel in consimilis locis | sicut pro tempore melioratis (t) fuerint aut valuerint, quia sic inter eis convenit. Et si eisdem Dagiberti archidi|aconi et Adelberti diaconi propter honorem diaconati (u) eorum lex Romana aliquit impedit, nec liceat eis | amodo ullo tempore nolle quod voluerunt, sed quod ab eis hic semel factum vel conscriptum est inviolabi|liter conservare promiserunt cum stipulatione subnixa. Unde due cartule commutationis uno tenore | scripte sunt. Actum suprascripta civitate Bergamo.
+ Adelbertus diaconus a me facta subscripsi.
+ Danihel presbiter missus ut supra (v) subscripsi.
Signum # manibus Iohanni et Liutefredi seu Burni[n]gi qui super ipsis rebus terretoriis accesserunt et estima|verunt ut supra.
Signum # manibus Liuperti qui vocatur Georrius et Giselberti legem viventes Romanam testes.
Signum # manibus Petri et Vualperti seu Ambr[osii] legem [vivente]s Langobardorum testes.
(ST) Petrus notarius et iudex scripsi, post trad[itam complevi et dedi].

(a) -e- aggiunta sopra il rigo e poi coperta da segno abbreviativo.
(b) -t(ur) e(ss)e su rasura.
(c) -nis su rasura.
(d) -m- su rasura.
(e) La prima -o- nell'interlineo.
(f) A cu senza segno abbreviativo.
(g) La seconda -n- su rasura.
(h) a corretta su altra lettera.
(i) m(onte)s su rasura parziale di ser
(j) m(en)- corretto su altra lettera.
(k) -c- corretta su altra lettera.
(l) -t- corretta su altra lettera.
(m) A tretoriis per omissione del segno abbreviativo.
(n) p(re)- corretto su altra lettera.
(o) A do(m)mni
(p) -re- corretto su altra lettera.
(q) -b- corretta su altra lettera.
(r) -a- su rasura.
(s) -e- corretta su altra lettera.
(t) -i- corretta su altra lettera.
(u) -ia- su rasura.
(v) -p- nell'interlineo.

Edizione a cura di Marco Vendittelli
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis