Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(ST) In Christi nomine. Anni ab incarnatione domini nostri Iesu Christi milesimo quinquagesimo octavo, tertio die mense aprelis, inditione duo decima. Com | mutatio bone fidei noscitur esse contractum ut vice emtionis optineat firmitatem. Placuit itaque et bona (a) convenit voluntatem inter domnum Attonem | umilem episcopum sancte Pergamensis Eclesie nec non et inter Albertum filius quondam Vuilielmi, de eadem civitate Pergamo, qui professus est legem vivere Langobardorum, | ut in Dei nomine debeant dare sicut a presenti dedit in primis ipse domnus Atto episcopus eidem Alberti comutatori suo in causa comutationis nomine suo iure presenti | die abendum id sunt peties due de terra vidate iuris eiusdem sui episcopati et sunt posite foris et prope (b) eadem civitate locus ubi dicitur Subtus Sancto Stefano. Prima | petia coeret ei a mane et sera Petri, a meridie de predicto episcopato, a montes Urlandi; et est per iustam mensuram tabulas legitimas treginta et octo. Secunda petia de terra vidata ibi prope: coeret ei a mane Ursoni, a meridie iam dicti Petri, a sera via, a montes de iam dicto episcopato; et est per iustam mensuran legitimas decem et | octo. Quidem ad vicem recepit ipse domnus Atto episcopus ab eodem Alberto comutatore suo similiter in causa comutationis nomine ad partem predicti sui episcopati presenti | die abendum id sunt peties tres de terra, due vidate et tertia aratoria, iuris predicti Alberti, que abere visus est foris eadem civitate, una ex eis in monte qui dicitur | prope Sancto Vigilio, alia (c) in loco qui dicitur Castanee Bertelli prope Calfe, tertia in loco et fundo Plauriano iuris predicti Alberti. Prima petia, que est vidata, prope Sancto Vi|gilio: coeret ei (d) a mane de heredes quondam Dominici, a meridie via, a sera de heredes quondam Luvaldi, a montes de heredes quondam predicti Dominici; et est per iustam mensuram tabulas legi | timas vigincti. Secunda petia de terra, que est aratoria, ad locus ubi dicitur Castanee Bertelli: coeret ei a mane via, a meridie Sancte (e) Grate, a sera Sivuardi, a montes co | munalia; et est per iustam mensuram tabulas legitimas (f) centum vigincti et quinque; tertia que est in loco Plauriano coeret ei a mane (g) et montes via, a meridie de eredes quondam |Giselberti, a sera currit aqua (h); et est petia ipsa de terra per iustam mensuram tabulas legitimas sexaginta. Quidem et ut ordo legis deposcit ad hanc previdendam | comutationem accesserunt super ipses peties terre ad previdendum et estimandum id sunt Celsus presbiter de eadem ordine sancte Pergamensis Eclesie et missus eiusdem dom|ni Attoni episcopi una cum tribus hominibus Deum timentes estimatoribus quorum nomina subter leguntur, quibus omnibus rectum comparuit et ipsi estimatoribus | estimaverunt et dixerunt eo quod meliorata et ampliata causa reciperet ipse domnus Atto episcopus ad partem eiusdem sui episcopati ab eodem Alberto comu | tatore suo quam ei daret et hac comutatio inter eos legibus hac firmiter fieri posset. Has autem peties terre superius dicte vel comutate cum superio | ribus et inferioribus (i) seu cum finibus et accessionibus suarum in integrum ipsi comutatores sibi unus alteri in vice comutationis tradiderunt, fatiendum pars | parti a die presenti quod ut supra in (j) comutatione dederunt cum heredibus et successoribus suorum iure proprietario nomine quicquit voluerint sine omni uni | alterius suorumque heredibus vel successoribus contraditione. Et spoponderunt se ipsi comutatores sibi unus alteri in vice (k) comutationis cum here | dibus et successoribus suorum suprascriptes (l) peties terre omni tempore ab omni contradicentes (m) omines defensare; unde pena inter se posuerunt ut si quis ex ip | sis aut heredes vel successores suorum se de hac comutatione removere quesierint et non permanserint in ea omnia qualiter superius legitur vel si | ab unoquoque homine iam nominates peties terre sicut superius legitur non defensaverint, tunc illa pars que hoc non conservaverit (n) componat ad partem fidem | servantis pena nomine (o) suprascriptes peties terre in duplum sub estimatione in eisdem vel in consimilis locis sicut pro tempore meliorates fuerint aut valuerint, | quia sic inter eos (p) convenit. Et si eidem (q) domni Attoni episcopi propter honorem sacerdotii seu episcopati sui lex Romana aliquit impedit nec lice | at eum amodo ullo tempore (r) nolle quod voluit sed quod ab co hic semel factum vel conscriptum est inviolabiliter conservare promisit cum stipulatione | subnixa. Unde due cartule commutationis uno tenore scripte sunt. Actum suprascripta civitate (s) Bergamo.
Signum # manum suprascripti Alberti qui hanc cartulam commutationis fieri rogavit.
+ Celsus presbiter missus ut supra subscripsi (t).
Signum # manibus Ursoni et Alberti seu Ildeprandi qui super ipses peties terre accesserunt et estimaverunt ut supra.
Signum # manibus Giselberti et Oddoni legem viventes Romana testes.
Signum # manibus Alberici et Ildeprandi seu Iohanni legem viventes Langobardorum testes.
(ST) Lanfrancus notarius scripsi, post traditam complevi et dedi.

(a) b- corretta da altra lettera.
(b) Segue rasura di 1 lettera.
(c) La prima a su rasura.
(d) coeret ei nell'interlineo.
(e) S(an)c(t)e su rasura.
(f) La seconda i corretta da altra lettera .
(g) Segue rasura di 2 lettere.
(h) La seconda -a forse corretta da altra lettera.
(i) -e corretta su r
(j) i- su rasura.
(k) in vi- su rasura.
(l) Qui e in seguito l'asta alta della t nel legamento st del compendio s(uprascrip)tes è priva del trattino orizzontale, forse per assimilazione al segno abbreviativo.
(m)Tra -a- e -d- rasura di una lettera solo principiata.
(n) A c(on)servaverint con -n- parzialmente erasa; segue rasura di 3 lettere.
(o) n- su rasura.
(p) Tra e e o rasura di una lettera.
(q) -i- nell' interlineo.
(r) Tra t e e rasura di una lettera.
(s)v parzialmente su rasura.
(t) Segue un rigo completamente eraso.

Edizione a cura di Rita Cosma
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis