Pergamene bresciane canonica di San Giovanni de foris, Brescia 11 Cartula commutationis 1116 giugno 8, Brescia. Con il consenso di Villano, vescovo di Brescia, prete Pietro, officiale della chiesa di S. Giovanni de foris, dà a Oddone del fu Ottone, di Brescia, abitante in Foro, e a sua moglie Ficia, un appezzamento di terra vitata, con edifici e molini, sito nel territorio di Brescia, in luogo detto Mezane, ricevendo in cambio undici appezzamenti di terra dettagliatamente elencati, uno a sedime e dieci arabili, siti in Coccaglio, che erano pervenuti nella proprietà di Oddone mediante una carta di vendita perfezionata dai coniugi Ardizzone della fu Vivelda e Berta, abitanti a Brescia nei pressi di località Arcus, nonché tutti i terreni da essi posseduti in Machono Vicho e nel suo territorio, e che erano pervenuti a Ottone pure mediante una carta di vendita perfezionata da Lanfranco del fu Vitale che era detto Ballius e da sua moglie Belelda. Intervengono in veste di estimatores Antonio, diacono della chiesa maggiore, Lorenzo Ballius e l'anzidetto Lanfranco Ballius di Cologno. Originale, ASMi, AD, pergg., cart. 74 [A]. Regesto, Catalogo, III, fasc. 59. Menzione in Synopsis, p. 210 (alla data 1116 giugno 18), e in Inv. 72, p. 132. Nel verso, di mano del sec. XII: Cartula (carula) de Cocalio; di mano del sec. XII-XIII, come pare: Commutacio terrarum de [....................] nostre; di mano del sec. XV: Carta concambii inter ecclesiam Sancti Iohannis de foris civitatis Brixie ex una, et Odonum et Ficiam, qui dederunt dicte eclesie certa bona sita super territorio de Cocalio ex alia, de anno 1116; lettera calligrafica B (sec. XIII?); altre annotazioni tarde, fra cui segnatura numerica del sec. XVII: 133; di mano Boeri: Capsula Cocalei 29a; ancora di mano Boeri: N° 133. Cocalei.

La pergamena presenta qualche macchia e trascurabili lacerazioni lungo le antiche piegature; soprattutto, risulta (per incisione volontaria) monca di tutta la parte inferiore, comprendente le manufirmationes degli estimatori e dei testi e la completio, e forse anche la sottoscrizione autografa del vescovo. 1116-06-08 1116-06-08 Brescia Cartula commutationis Originale ASMi Archivio Diplomatico - Pergamene per fondi 74 S.Giovanni de foris, canonica Brescia (SN) In nomine domini Dei aeterni. Anno ab incarnacione domini nostri Iesu Christi millesimo centesimo sextodecimo, octavo die intrante mense iunii (a), indicione nona. Commutacio (b) bonae fidei noscitur esse contractus ut vice emptionis obtineat firmitatem eodemque nexu obligat contrahentes (1). Ideoque placuit atque bona convenit voluntate inter presbiterum Petrum, officialem aecclesiae Sancti Iohannis qui dicitur de fora, quæ (c) aest posita in suburbio civitatis Brisyae, extra portam quae dicitur Mediolanensis, necnon et inter Oddonem, filium quondam Ottonis, de suprascripta civitate, habitatorem ubi dicitur Forum, et Ficiam, uxorem eiusdem Oddonis, qui omnes professi sunt lege vivere (d) Romana, ut in Dei nomine debeant dare sicut (e) a presenti dederunt ac tradiderunt vicissim pars parti, in commutationis nomine, in primis, consensu donni Villani, Dei gratia Brisyensis episcopi (2), dedit ipse suprascriptus presbiter Petrus in causam commutacionis nomine eisdem suprascriptis Oddoni et Ficiae iugalibus, id est peciam unam de terra vidata cum area eius et in parte cum edificiis et molendinis super se habente et cum vaso ipsis molendinis pertinente, iuris iamdictæ aecclesiae Sancti Iohannis, quae pecia de terra iacet in territorio suprascriptae civitatis, in loco ubi dicitur Mezane; coheret ei: a mane est flumen et suprascripti Oddonis, a meridie Renoldi, a sera via et in parte Milonis et Muscardi, a monte Bellommi, omne quantum in ipsa pecia et infra suprascriptas coherencias inveniri potest per mensuram, cum edificiis et molendinis et vaso sibi pertinente et omnibus rebus ibi in eo loco ad ius suprascriptae aecclesiae Sancti Iohannis pertinentibus in presenti permaneat commutacione, inintegrum. Quidem et ad invicem pro suprascripta pecia de terra vidata et edificiis et molendinis et rebus, ut superius legitur, iamdictus presbiter Petrus, consensu suprascripti domini episcopi, recepit ab eisdem supradictis Oddone et Ficia iugalibus, similiter in commutacionis nomine, res melioratas, sicut lex habet (3), id est pecias undecim de terra, una sedimen et aliae aratoriae, iuris sui, cum areis earum, quae iacent in loco et fundo de Cocalio, quae ut pervenerunt in ipsum Oddonem per cartulam vendicionis ex parte Ardecionis, filius quondam Viveldae, et Bertae, iugalium, habitatores prope ubi dicitur Arcus; prima (f) pecia, quae est sedimen, coheret ei: a mane Gerardi, a meridie Benedicti, a sera via, a monte item Benedicti; secunda pecia iacet in loco ubi dicitur Ville, coheret ei: a mane res Sanctae Mariae, a meridie Guidonis, a sera et monte via; tercia pecia iacet in loco ubi dicitur ad viam Molinariam, coheret ei: a mane Iohannis, a meridie via, a seraPascasii, a monte Mauri; quarta pecia iacet in loco ubi dicitur Fulianum, coheret ei: a mane Benedicti, a meridie res Sanctae Mariae, a sera Obizonis, a monte Gerardi; quinta pecia est ibi prope, coheret ei: a mane Obizonis, a meridie Lanfranci, a monte Salascus, a sera Envrardus; sexta pecia similiter est ibi prope, coheret ei: a mane Lanfranci, a meridie Iohannis, a monte et a sera Sanctae Mariae; septima pecia iacet ad campum Henrici, coheret ei: a mane et meridie et a sera Benedicti, a monte Alberici; octava pecia est ad viam Mezanam, coheret ei: a mane Petri, a meridie Sanctae Mariae, a sera via, a monte item Petri; nona pecia iacet ubi dicitur ad viam Maiorem, coheret ei: a mane via, a meridie Lanfranci, a sera Iohannis, a monte Mauri; decima est ibi prope, coheret ei: a mane Sanctae Mariae, a meridie et a sera via, a monte Gerardi; undecima pecia iacet ubi dicitur Salauda, coheret ei: a mane Petri, a meridie via, a sera et monte Gerardi, cum quanto in eis et infra suprascriptas coherencias de iure suprascriptorum iugalium inveniri potest, inintegrum, et insuper omnes res illas territorias quas iamdicti Oddo et Ficia, iugales, habere videntur in loco de Machono Vicho et in eius territorio, quae pervenerunt in predictum Oddonem per cartulam vendicionis (4) ex parte Lanfranci, filius (g) quondam Vitalis qui dicebatur Ballius, et Beleldae, iugalium, una cum sediminibus, vineis et terris arabilibus, pratis, pascuis, silvis maioribus et minoribus, cultis et incultis, divisis et indivisis atque communibus, ubicumque de ipsis rebus, ut superius legitur, in eodem loco inveniri potest de suo iure, inintegrum. Has denique iamdictas res omnes superius nominatas vel permutatas, una cum superioribus et inferioribus seu cum finibus et accessionibus ac ingressibus suis, qualiter superius legitur, inintegrum, sic inter se commutaverunt suprascripti commutatores sibique ad invicem una pars alteri per hanc paginam commutacionis tradiderunt, facientes exinde unusquisque eorum de hoc quod receperunt tam ipsi quamque et successores, pars suprascriptae aecclesiae vel heredes eorum Oddonis et Ficiae iugalium, a presenti die et hora in antea, iure proprietario nomine, quicquid voluerint, sine omni unius alteriusque partis contradictione. Quidem et spoponderunt se ipsos permutatores ad invicem pars parti, tam ipsos quamque et successores vel heredes eorum, quicquid commutacionis nomine, ut superius legitur, dederunt, inintegrum, omni tempore ab omni homine defensare; et ut ordo legis deposcit accesserunt (h) super ipsas res ad previdendum et estimandum, iussione episcopi, boni homines estimatores, hii sunt Antonius diaconus maioris aecclesiae et Laurencius Ballius et Lanfrancus de Colongne, quibus omnibus estimantibus comparuit eis ut estimaverunt, atque responderunt episcopo eos interrogante quod res meliores recipiebat suprascriptus presbiter Petrus, ad partem et ad utilitatem predictaæ aecclesiae Sancti Iohannis, ab eisdem predictis Oddone et Ficia iugalibus, quam daret; propterea hanc commutacionem legibus atque canonibus fieri posse concessit episcopus; de quibus rebus superius dictis predicti commutatores inter se promiserunt ad invicem pars parti ut quisquis ex ipsis aut ex eorum successoribus vel heredibus se de huius commutationis nomine removere quaesierint et non observaverint seu non permanserint in his omnibus, qualiter superius legitur, vel ab omni homine quod supra nomine commutacionis dederunt ad invicem defendere non potuerint, aut si exinde aliquid per quodvis ingenium subtrahere quæsierint, vel agere aut causare presumpserint, tunc componant parti fidem servanti ipsas res in duplum, sicut pro tempore fuerint melioratae aut valuerint sub estimatione in consimilibus locis, et nec liceat ullo tempore illis nolle quod voluerunt (i), sed quod ab eis semel factum est vel quod scriptum fuerit inviolabiliter conservare promiserunt (j) cum stipulatione subnixa. Unde due cartulae commutacionis uno tenore scriptæ sunt. Actum est hoc in suprascripta civitate Brisya, in episcopali domo, coram suprascripto domino Villano, Dei gratia Brisyensi episcopo.

Signum +++ pro imposicione manuum suprascriptorum presbiteri Petri, officialis suprascriptae (k) aecclesiae Sancti Iohannis, et Oddonis atque Ficiae, iugalium, qui hanc cartulam commutationis scribere (l) rogaverunt; et ipse Oddo iamdicte coniugi suae consensit ut supra (m).

(a) -i corr. da n mediante rasura.

(b) -c- corr. da t

(c) Segue rasura di una lettera.

(d) A vive, senza segno abbr.

(e) A sicunt, qui e nel caso seguente.

(f) A prma

(g) -u- corr. da i

(h) -t corr. da a

(i) -un- corr. da int

(j) -serunt (preceduto da lettera depennata) nell'inter-lineo, in corrispondenza di -ttunt espunto.

(k) -ae corr. da i

(l) A screbere

(m) Cf. nota introduttiva.

(1)Cf. Cod. Iust. 4.64.2.

(2) Villano, vescovo di Brescia dal 1116 al 1132: SCHWARTZ, Die Besetzung, p. 109; SAVIO, Brescia, pp. 224-6; cf. anche GAMS, p. 780.

(3) Cf. AHIST. 16.

(4) Non si è reperita. Michele Ansani Irene Rapisarda completo; rivisto da M. A. 2000-08-04; 2000-09-05; 2000-11-18