Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(SN) In Cristi nominæ. Diæ dominico secundo intrantæ mensæ septembris. In loco contionis Brixiæ. Horum | hominum presentia quorum inferius continentur nomina, d(omi)nus Ribaldus de Salis, consul iusti|ciæ Brixiæ, dedit m(ih)i Lafranco de Odolo autenticas attestationes, quas confessus fuit | latas fuissæ de placito, quod sub se vertebatur, inter Prandones, scilicet Anselmum, Danesium | et Graciadeum, ex una parte, et Acerbum de Pospenzo, ex altera, ad perpetuandas | et in publicam formam transformandas, verba quarum attestationum continentur in h(un)c | modum. Testes Acerbi contra Prandones. Diæ sabati ultimo exeuntæ iunio.
§ Panicus de Gavardo | iu(ratus) t(estatur)archipresbiterum Iohannem plebis de Gavardo quadam vicæ, transacti sunt .XL. anni, ivissæ ad | monasterium de Sancto Petro in Montæ pro placito (1) quod vertebatur inter officiales Sancti Petri et vicinos de Vall(is)| pro p(re)co vini quod abas Ioh(anne)s eiusdem dicti moast(er)ii (a) quondam de Bornado dictus petebat vicinis de Vall(is)| et ea vicæ, cum ipsæ testis esset in laubia d(omi)ni abatis, dicit Bernardum de Pospenzo patrem predicti | Acerbi petiissæ investituram prefato d(omi)no abati Iohanni de suo iusto feodo et dicit ipsum dictum d(omi)num | abbatem interogasse Bernardum ubi erat illud feodum et dicit Bernardum respondissæ ad Sera|nam et ad Pospenzum et ad Goionum et in Cleso una rota molendini, set non recordatur se aliter | audissæ specificari illud feodum, et in presenti dicit prefatum d(omi)num abatem Iohannem investis|sæ per lignum et ut credit de ligno cum quadam ferula predictum Bernardum patrem nominati | Acerbi de suo feodo de Serana et de Pospenzo (b) et de Goiono et de una rota molendini de | Cleso sicut ibi, ut dictum est, nominatum fuerat, per feodum honorificæ, et dicit ipsum Ber|nardum ibi fecissæ fidelitatem d(omi)no abati de ia(m)dicto feodo, et d(omi)nus obsculatus est eum, | et hanc investituram dicit fuisse factam a predicto d(omi)no abatæ, i(n) presentia et consen|su istorum officialium eiusdem monasterii, scilicet presbiteri Alberti et dompni Gebizonis | et do(m)pni Colu(m)bani et dompni Macharii. Interogatus qui alii intererant huic dictæ in|vestituræ, r(espondit) ipsæ testis et Oddellus de Nubilento tunc cliens illius dicti abatis | et Sina de eodem loco et isti homines de Vall(is) qui mortui sunt, scilicet Oprandus de Sotherni|cha et Amezo de Oriolo; item aderat predictus archipresbiter Ioh(anne)s, set et alii multi | aderant de quibus non recordatur, et dicit predictam investituram fuissæ factam quodam diæ dominico inter | terciam et vesperum, set non recordatur de mensæ, et hoc dicit fuisse in t(em)pore æstatis. Interogatus quare | ipsæ testis iverat illuc, r(espondit) se ivissæ pro scutifero tunc ad prefatum monasterium cum no|minato archipresbitero. Interogatus in qua partæ monasterii erat predicta laubia, r(espondit): 'Supra | scalas ut ascenditur ad æcclesiam illius monasterii'.
§ Oddo de Flina iu(ratus) t(estatur) se fuisse in | civitatæ Brixiæ, ad domum quæ nunc est monasterii Sancti Petri, ubi Bernardus de Pospencio | petiit investituram ab abatæ Iohannæ de Bornado feodi sui, et ipsæ abbas ei r(espondit): | 'Ego ibo domum et consciliabor cum fratribus meis'; postea, non multum post, dicit ipsum Ber|nardum venissæ ad monasterium et petiit ipsam investituram a prefato abatæ et | abas dixit: 'Ubi est feudum istud ?', et Bernardus dixit unam rotam esse molendini in | Clesim per medium Goionum et terram in Goiono et inter Nuvolentum et Suranam terram | et in loco Pospencii, et de his eum investivit, se testæ presentæ, in lobia supra | scalas, et Panichellus erat ibi et archipresbiter Ioh(anne)s de Gavardo et do(m)pnus Colu(m)banus | camararius (c) et dompnus Obizo prior et do(m)nus Macarius et alii plures et Sina, | et tunc istæ testis erat scutifer ipsius abatis et Sina gastoldus, et .XL. anni sunt | quod hoc fuit.
§ Sina de Nuvolento iu(ratus) t(estatur) se fuisse ad monasterium Sancti Petri de Mon|tæ in lobia supra scalas, ubi abas Ioh(anne)s de Bornado investivit Bernardum de Pospen|zo, patrem Acerbi, de una rota molendini et de terra in loco Goioni, et de hoc quod | tenet per feudum in loco de Pospencio et de hoc quod tenebat inter Siranam et Nuvo|lentum, et .XL. anni sunt et plus quod hoc fuit, et ibi erat Panicus de Gavardo | et Oddellus scutifer abatis et archipresbiter Ioh(anne)s de Gavardo et alii plures de | monacis et aliis hominibus; item dicit quod t(em)pore Boemiorum (2) quando venerunt in Brixiana, quod pre|dictus Acerbus dixit sibi testi quod volebat peteræ investituram predicti feodi | a d(omi)no abatæ, et hic testis dixit: 'D(omi)no debet fieri honor', et sic conscilio huius | testis ipsæ Acerbus æmit .XII. denarios piscium et portavit eos ad prefatum mona|sterium, se testæ presentæ, et tunc testis istæ erat gastaldus, et propter impedimentum | ipsorum Boemiorum non fuit tunc investitus, et dicit ipsum Acerbum tunc petiissæ in|vestituram ab abatæ qui tunc t(em)poris erit, qui vocabatur do(m)nus Benedictus. |
§ D(omi)nus Girardus de Bagnolo iu(ratus) t(estatur) cum ipsæ testis esset in concionæ Brixiæ, set aliter | nescit locum specificaræ, iam sunt .XII. anni vel plus ut sibi videtur de t(em)pore, dicit d(omi)num | Belenatum de Turri, presentæ d(omi)no Presbitero de Turbiado, sub quibus verba litigii agitabantur, | huiusmodi verbis usum fuisse: 'Conscilium fecimus cum sapientibus et secundum eorum conscilium et | vestrum sensum videtur nobis quod ad nos non pertinet huiusmodi iudicium, et ideo de nostro | examinæ vos relaxamus'; et negotium illud erat inter Acerbum de Pospenzo et Prandones, | et in predictis non vidit d(omi)num Presbiterum contradicere, et credit quod de Prandonibus aderant ibi, | set non recordatur pro certo quos. Interogatus quare erat ibi, ipsæ testis r(espondit) ideo quia in | eo negotio prestabat ia(m)dicto Acerbo suum patrocinium.
§ Tirabuthellus Mestralis | iu(ratus) t(estatur) .VII. annos esse possæ quod Acerbus de Pospenzo conquæstus fuit uni consulum iusticiæ | Brixiæ, de cuius nominæ non recordatur, se presentæ, de quodam hominæ, nomen cuius nescit, de sua | terra unde dicebat ipsum impediræ sæ, et dicit quod ia(m)dictus consul iusticiæ in laubia, | multis presentibus de quibus non recordatur, ad peticionem ia(m)dicti Acerbi precæ|pissæ sibi testi ut iret in loco Goioni et mitteret in tenutam prefatum Acerbum | de omnibus bonis illius, de quo Acerbus conquærebatur, set nescit discernere si hoc fuisset in | yemæ vel in æstatæ; et dicit se ivissæ Goionum et misissæ in tenutam ia(m)di|ctum Acerbum de Pospenzo de terra in loco Goioni posita, vicæ omnium bonorum | illius personæ de qua conquærebatur Acerbus, et eodem diæ dicit se ivissæ Pospenzum et de | quadam domo et de alia terra dicit se posuissæ in tenutam prefatum Acerbum, et eo | sero iacuit Pospenzum, et in manæ de eadem terra unde dedit tenutam Acerbo col|legit rapicias cum Acerbo, quas ipsæ testis secum adduxit. Interogatus, r(espondit) quod | multæ personæ erant ibi ubi dedit predictam tenutam, de quibus non recordatur; et dicit se dedissæ illam tenutam salvis racionibus aliarum personarum omnium quæ ius | in hoc haberent. Interogatus si illa persona de qua conquæstus fuit Acerbus recusa|vit venire ante consules, r(espondit) se nesciræ. Interogatus si sciret designaræ terras | illas de quibus tenutam dedit Acerbo, r(espondit) non, et dicit Acerbum de illa da|tionæ tenutæ dedisse sibi .XII. den(arios).
§ Martinus Tafurus de Goiono iu(ratus) t(estatur)| terram, unde lis est, fuissæ Acerbi de Pospenzo, quia istæmet testis laboravit cum | suis parzonavolis unam partem istius terræ, et dedit redditum, s(cilicet) quartum de fru|gibus illius terræ, predicto Acerbo, et mezenum similiter dabat ei de vitibus quas te|nebat ab eo. Interogatus quantum est quod non dedit ei predictum redditum, r(espondit) .XX. anni pos|sunt esse quod non dedit ei predictum redditum et quod non tenuit ipsam terram ab eo, set a .XX|V. annis infra dedit ei predictum redditum et tenuit ipsam terram ab eo. Item dicit quod da|bat ipsi Acerbo unum pastum pro quartarecio, et si non dabat ei pastum illum, da|bat ei tres denarios. Item dicit sæ vidissæ Arcimanum et Wibertum et Iohannem (d) Sa|manum, homines illius loci de Goiono, teneræ de predicta terra tenutæ ab ipso Acerbo, | et vidit quod ipsi homines dabant ei quartum de ipsa terra, et ipsæ testis cum suis par|zonavolis tenebat medietatem illius tenutæ, scilicet cum Iohannæ Gaiardo et Teutal|do. Item dicit ab eo t(em)pore infra quo Prandones, scilicet Graciadeus et Danesius et | Anselmus intraveræ in ipsam tenutam, locasse sibi et suis parzonavolis de ipsa | tenuta et tenuit ipsæ et sui parzonavoli quartam partem ipsius tenutæ a pre|dictis d(omi)nis Prandonis sicuti tenebant a predicto Acerbo, set ab uno anno in|fra afitaver(unt) ad fictum isti testi predictam tenutam. Interogatus qua de causa intraver(unt)| in ipsa terra Prandoni et abstuler(unt) illam Acerbo, r(espondit) se audisse dicere quod | Acerbus tenebat illam tenutam a Ribaldo de Botesino et a filio eius Ribaldi|no in feodum, et ipsæ Riboldus et filius tenebant illam a Prandonis in feodum, et dicit | ob hoc audivit Prandones dicere quod ceciderat illa tenuta in se, quia Riboldinus | filius Riboldi erat mortuus sinæ herede.
§ Ioh(anne)s Gaiardus iu(ratus) t(estatur) patrem | suum tenere de terra tenutæ, unde lis est, ab Acerbo circa .XX. anni possunt | esse, parum plus vel minus, 'et vidi semel patrem meum dare unum pastum | ipsi Acerbo et cuidam alio homini qui erat secum pro ipsa terra quam tenebat | ab eo, et scio quod dabat ei redditum de ipsa terra, set non interfui ubi dedis||set ei redditum, nec scio quomodo Acerbus dimisisset illam tenutam, nec quomodo exisset de tenuta, set dico | quod Prandones miserunt suos missos in ipsa terra, qui dixerunt hominibus qui laborabant illam | tenutam ut deberent Prandonibus daræ redditum, quia venerat in eis'; et dicit ab illo t(em)pore | quo Prandoni intraverunt in ipsam (e) tenutam se et patrem suum tenuissæ postea de terra illius te|nutæ per eos et dedissæ eis drittum et fictum. Interogatus quantum est quod Prandoni intraverunt in predi|cta tenuta, r(espondit): 'Circa .XVII. anni sunt, parum plus vel minus'. Interogatus si illa tenuta fu|it allodium Acerbi vel quomodo eam tenebat, r(espondit) se audissæ diceræ quod tenebat illam | per feodum a Ribaldo de Botesino.
§ Teutaldus Bainus iu(ratus) t(estatur) se et patrem suum tenuissæ | terram de tenuta, unde lis est, per Acerbum et dedisse ei quartum de ipsa terra et pastum, et si non dabat | pastum dabat ei tres denarios, et .XXII. anni possunt esse quod dabat ei predictum redditum et | quod tenebat predictam terram ab eo, parum plus vel minus, et circa .XX. anni sunt quod Prandoni | intravere in ipsa tenuta, et ab eo t(em)pore tenuit istæ testis de ipsa tenuta pro Prandonibus | et dedit eis redditum, scilicet d(omi)no Anselmo et Graciadeo et Danesio, nisi ab uno anno infra | quod ipsi abstulerunt (f) isti testi illam terram quam laborabat. Interogatus quomodo ista tenuta erat | Acerbi, r(espondit) se audisse dicere quod tenebat eam (g) in feodum a Ribaldo de Botesino, | set quomodo Prandoni eam abstulissent Acerbo nescit.
§ Ioh(anne)s de Oleo iu(ratus) t(estatur) se | remansissæ parvum orphanum et dicit se et matrem suam tenuissæ terram de tenuta, unde lis | est, ab Acerbo, et ipsæ et mater eius dabat redditum ipsi Acerbo de illa terra, et pro pasto uno | dabat ei ipsæ et unus suus parzonavolus tres denarios, et dicit Prandonos postea intrassæ | in ipsa tenuta, set quomodo intus intrassent nescit, nec quomodo eam abstulissent Acerbo, et | ab illo t(em)pore tenuit postea illam terram a Prandonibus, et dedit eis redditum usque huc. | Interogatus, r(espondit) .XX. anni sunt, parum plus vel minus, quod tenuit ipsam terram ab Acerbo. | Interogatus, r(espondit) se crederæ Prandones intrassæ in ipsa tenuta .XVII. a(nni) sunt, parum plus | vel minus. Interogatus, r(espondit) se audissæ dicere Acerbum tenere hanc tenutam in feodum | a Ribaldo de Botesino, et dicit se ætiam dedissæ redditum de ipsa terra uxori Ribaldi | antequam Prandoni intrassent intus, quia abstulerat ei illam tenutam ipsa d(omi)na, set nescit | quomodo eam abstulisset, et dicit Prandonos divisissæ (h) inter se illam tenutam, et illa terra | quam istæ testis laborat venit in partem Graciadeo.
§ Ioh(anne)s Samanus iu(ratus) t(estatur)| .XX. anni sunt et plus, set parum est plus, quod pater istius testis et istæ tenuit terram de tenu|ta, unde lis est, per Acerbum, et dabat ei redditum scilicet quartum et tres denarios pro pasto, et | dicit quod Prandoni postea intraverunt in ipsa terra et ab eo t(em)pore quo ipsi intraverunt in ipsa | terra dicit se dedissæ redditum Prandonis sicuti dabat Acerbo, set dicit se nesciræ quomodo | Prandoni abstulissent tenutam illam Acerbo. Interogatus quomodo erat Acerbi predicta te|nuta, r(espondit) se nesciræ, et dicit quod Prandoni habent modo illam terram divisam, et quod terra quam istæ | testis tenet venit in partæ Graciadei, et dicit se etiam dedissæ redditum de ipsa terra | uxori Ribaldi de Boticino et filio, set nescit pro qua causa daret. |
§ Ponzo iu(ratus) t(estatur) se et patrem suum tenuissæ terram de tenuta, unde lis est, ab Acerbo et patræ | suo et dedissæ eis redditum donec filius Ribaldi de Botesino abstulit illam tenutam | Acerbo, quia dicebatur quod ipsæ Acerbus tenebat eam per feudum ab eo, set nescit pro qua causa ei | abstulisset, et dicit se postea dedissæ redditum de ipsa terra ipsi filio Ribaldi. Interogatus quantum | est quod dedit redditum Acerbo, r(espondit) se nesciræ, set credit quod est .XX., parum plus vel | minus, a(nni) quod non habuit redditum Acerbus, et dicit quod Prandoni postea intravere in ipsa | tenuta, et istæ testis postea dedit eis redditum de ipsa terra, nisi ab uno anno | infra quod abstulerunt isti illam quam laborabat, set quomodo intus intrassent et eam abstu|lissent nescit, et dicit .XVII. a(nni) sunt, parum plus vel minus, quod intraverunt in predicta | tenuta.
§ Teutaldus Munarius (i) iu(ratus) t(estatur) se esse in verbis cum Prandonibus acciperæ moli|num qui fuit de tenuta Acerbi, set dicit se non auderæ acciperæ illum molendinum quia Acerbus | eum ru(m)pebat et quod rupit cuidam vicino istius testis; et dicit se acordassæ se cum | Acerbo, dedisse ei novem sol(idos) quia non debebat (j) eum inpediræ de molino, et si illum | vincebat quod debebat eum tenere ab eo; et hoc facto, dicit sæ ivissæ ad d(omi)num An|selmum et ad alios parzonavolos, concordavit se de molino et dedit eis novem | sol(idos). Item dicit .XVII. anni sunt, parum plus vel minus, quod ear (k) Acerbus ad domum istius | testis, et tunc venit uxor Tafuri ad domum (l) istius testis et dedit Acerbo unam fu|gaciam pro ipsa terra quam vir eius tenebat ab eo; et dicit se vidissæ similiter Ba|inum dare ei unum bochunzium vini pro illa terra quam laborabat pro eo. |
§ Umbertus de Capriolo notarius iu(ratus) t(estatur)d(omi)num Pacæm de Nucæ, cum esset consul iusticiæ, prece|pissæ sibi testi ea diæ iovis qua prius æquitatum fuit Urceis (3), ut faceret iurare | testes quos sibi produceret Acerbus de Pospenzo et eos scriberet super causa quæ | vertebatur inter ipsum Acerbum, ex una partæ, et Prandones, ex altera, et dicit se ad | delacionem Acerbi fecissæ iuraræ prefato diæ septem personas, scilicet Tafurum et | alios de nominibus quorum non recordatur, set fuerunt septem, et dicta ipsorum testium in scri|ptis redegit. Interogatus si hoc actum fuit i(n) presentia Prandonum vel unius eorum sive | alterius personæ pro eis, r(espondit) non, set dicit sæ prefatos testes in æcclesia Sanctæ Mariæ | de Dom iuraræ fecissæ et eos scripsissæ ex mandato prefati consulis; deinde altera | vicæ dicit d(omi)num Adhelardum de Mercato fecissæ d(omi)num Iohannem de Gusiago et Marium | consules iusticie iniungere sibi testi ut videret testes (m) quos sibi vellet producere | Acerbus, faciendo appellationem adversæ parti, et dicit se misissæ Graciadeo et | Danesio, per Abrianettum Mestralem, ut venirent, et responsum fuit sibi a Mestralæ in | reditu quod invenerat Graciadeum et quod illæ sibi dixerat quia ea diæ non erat terminus | videndi, set altera diæ subsequenti, et dicit se expectassæ usque ad alteram diem, qua | dicit se invenissæ d(omi)num Graciadeum, et eo presentæ dicit se ad delationem adversæ par|tis fecissæ iuraræ quendam, nominæ Bocadasinum, et dictum eius scripsisse (n).
Actum est hoc anno Domini m(illesim)o c(entesim)o .LXXXIIII., indictione secunda.
Interfueræ d(omi)nus Girardus Mercati, Adhelardus Mercati iurisperitus, Ugo officialis | Sancti Gosmæ, Iunius de Flero ***************** testes (o).
(SN) Ego Lafrancus cui licet publica instrumenta conficeræ | autenticum harum attestationum vidi et legi et eas au|ctoritatæ et licentia prefati d(omi)ni Ribaldi de Salis | consulis iusticiæ exemplificavi, perpetuavi et in | publicam formam redegi et sicut in illis contine|batur et in his scripsi nil addens vel mi|nuens preter litteram vel sillabam plus mi|nusvæ (p), et | subscripsi.

(a) Così A.
(b) d(e) Po- su rasura.
(c) -ra- nel sopralineo, con segno di richiamo.
(d) Segue et (nota tironiana) superfluo.
(e) A ip(s)a.
(f) A abstu**r(un)t con abs- su rasura.
(g) A eu(m).
(h) A divissæ.
(i) Così A, forse per Mulinarius.
(j) d(e)b- su rasura.
(k) Così; si intenda forse iverat.
(l) A donu(m).
(m) Segue ad espunto.
(n) La seconda s corr. da altra lettera.
(o) testes su rasura.
(p) -æ su rasura.

(1) Non si è reperito alcun documento riguardante il placito qui menzionato e quelli menzionati in seguito.
(2) Estate del 1158. Cf. docc. 85 (nota 3) e 91 (nota 1).
(3) Non ci risultano altre testimonianze di questa spedizione a Orzivecchi.

Edizione a cura di Ezio Barbieri ed Ettore Cau
Codifica a cura di Gianmarco Cossandi