Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(ST) In nomine domini Dei et salvatori nostri Iesu Christi. Heinricus Dei gracia imperator | augustus, anno imperii eius Deo propicio quarto, quinto decimo kalendas apre|lis, indicione quinta decima. Comutacio bone fidei [no]sxitur esse | contractum ut vicem emcionis obtineat firmitatem eodemque nesxu | oblicant contradantes. Placuit itaque et bona convenit voluntatem inter dom|nus Teoderulfus archidiaconus de ordinem sancte Bergomensis Eclesie et custus ca|nonice beati Sancti Vincencii sita civitate Bergamo, que canonica ipsa cum omnem sua | pertinencia pertinere videtur de sub regimina et potestatem eidem Sancti Vincencii | eclesie vel eidem Teoderulfi archidiaconi, nec non et inter Iohannes et Lazarus | presbiteris fratres seu Andreas qui et Mauro cognato eorum, de vico Calcinate, ut | Dei nomine debeant dare, sicut a presenti dederunt ac tradiderunt vicissim sibi unus alteri | comutacionis nomine (a). In primis dedit ipse domnus (b) Teoderulfus archidiaconus eorum Iohanni (c) et Lazari presbiteris | seu Andrei in causa comutacionis nomine suorum iure abendum, it sunt quatuor pecies de terra iuris ipsi|us canonice, quibus sunt posites in eodem vico Calcinate. Prima pecia: coerit ei a mane Sancti Alexandri et de iam | dicta canonica (d), qua sibi reservat (e), a meridie et sera ipsius Mauroni, a montes via, et est per mensura iusta tab(u)l(a)s hoctuaginta et oc|to. Secunda pecia ibi prope est prativa: coerit ei da trex parte ipsorum presbiteris et Andrei, a montes Sancti Alexandri; tab(ulas)| sex. Tercia pecia dicitur Camporella: coerit ei a mane et montes vie, a meridie ipsorum presbiteris et Andrei, a sera de heredes | quondam (f) Ildegarni. Quarta pecia ibi prope: coerit ei a mane et sera ipsorum presbiteris et Andrei, a meridie Andefredi (g) et de suis | consortis, a montes de heredes quondam (h) Ildegarni. Et sunt ipses dues pecies de terra totes insimul per mensura iusta perti|kes iuiales trex et tab(ula)s due. Quidem ad vicem recepit is ipse domnus Teoderulfus archidiaconus (i) a par|te (j) ipsius sue canonice ab eorum Iohannes et Lazarus presbiteris seu Andreas in causa comutacionis nomine | abta et meliorata rex sicut lex abet, it sunt sex pecies de terra campiva iuris ipsorum Iohanni et Lazari presbiteris seu | Andrei, quibus sunt posites in eodem vico Calcinate. Prima pecia locus qui dicitur Casale: coerit ei a mane et sera | de ipsa canonica, a meridie Adammi, et est per mensura iusta tab(u)l(a)s quinquaginta et octo. Secunda pecia ibi prope: coerit ei | a mane (k) Petri, a meridie Adammi, a sera de heredes quondam Ildegarni; et est (l) per mensura tab(u)l(a)s sedecem. Tercia pecia dicitur Ceredina: coerit ei | a mane et montes de ipsa canonica, a meridie Andrei, a sera via; et est per mensura iusta tab(u)l(a)s sexaginta. Quarta pecia dicitur | Bedisco: coerit ei a mane et meridie de ipsa canonica, a sera ipsorum que sibi reservat, a montes Sancti Alexandri; tab(u)l(a)s triginta (m) et octo. | Quinta pecia locus qui dicitur Subtus Silvucla: coerit ei a mane et meridie de ipsa canonica, a sera Vuidoni, a montes ipsorum | qua sibi reservat; et est per mensura iusta tab(u)l(a)s centum decem. Sexta pecia ibi prope: coerit ei a mane et meridie de ipsa | canonica, a sera et montes vie; et est per mensura iusta tab(u)l(a)s septuaginta et due. As denique iam dictes pecies de terra su|perius nominates vel comutates una cum accessionibus et ingressoras seu cum superioribus earum rerum, qualiter | superius inter se comutaverunt scibi unus alteri pars parti, per as paina comutacionis nomine iam dictis re[bus]| tradiderunt, ut faciant exinde unusquisque de co receperunt, tam ipsis suorumque successores vel heredes (n) eorum, | legaliter a presenti die proprietario nomine quicquit voluerint aut previderint sine omni uni alterius contradicion[e]| vel repeticione; et oblicaverunt se ipsis comutatores tam ipsi quamque et successores vel heredes eorum predictis rebus, quod ab in[d]e co|mutacionis nomine tradiderunt, in integrum omni tempore ab omni ominem defensare promiserunt. Quidem et ut ordo legis depossit et | ad anc previdendam comutacionem accesserunt super ipsis rebus a previdendam, it est Vualpertus presbiter de eadem ordinem sancte Bergomensis Eclesie | et eadem canonice ordinareo, missus domni Alkerii episcopus seu eidem domni Teoderulfi archidiaconi vel de alii canonicis ab eos | directo (o), uni simul cum bonos omines extimatores, que ipsis rebus extimarent, it sunt Andefredus filio quondam A|zoni et Marinus filius quondam Lazari seu Alexander filio quondam Petri, de ipso vico Calcinate, quibus omnibus extimanti|bus cumparuit eorum et extimaverunt eo quod nunc presentem abta et meliorata rex susciperet ipse domnus Teode|rulfus archidiaconus a parte ipsius sue canonice ab eorum Iohannes et Lazarus presbiteris seu Andreas, quam dedisset, legibus | ac firmiter comutacio ipsa fieri potes. De quibus et pena inter se posuerunt, ut quis ex ipsis comutatores | aut successores vel heredes eorum se de anc comutacione (p) removere quesierint et non permanserint in ea omnia | qualiter superius legitur vel si ab unumquemque ominem quis dederunt in integrum non defensaverint (q), tunc cumponant pars parti fidem | servandi pena duplis ipsis rebus, sicut pro tempore fuerint melioratis (r) aut valuerint sub estimacione in con|simile locis. Et si de lege Romana aliquit inpetit nec illis liceant (s) ullo tempore nolle quod semel voluint (t), set | quod ad eos exinde ic semel factum vel conscriptum est inviolabiliter conservare promiserunt cum stipulacione | subnisxa, quia sic inter eis convenit. Unde due cartule comutacionis uno tinore scripte sunt. Actum eadem | civitatem Bergamum. Feliciter.
+ Lazarus presbiter a me (u) facta subscripsi.
+ Ego Iohannes presbiter a me (v) facta subscripsi.
Signum + manu(m) suprascripto Andrei qui ac cartula comutacionis ut supra fieri rogavit.
Signum # manibus suprascriptorum Andefredi, Marini et Alexandri, qui (w) super ipsis rebus accesse|runt et extimaverunt ut (x) supra.
Signum # manibus Ariberti et Petri seu Laurencii lege viventes Romana testes.
Signum # manibus Grasemundi qui et Ghezo et Rolandi germanis seu Adammi testes (y).
(ST) Ego Aribaldus notarius sacri palacii, scriptor huius | cartula comutacionis, post tradita cumplevi et dedi.

(a) Segue tr eraso.
(b) do(m)n(us) nell'interlineo.
(c) I- iniziale corretta su a
(d) A canica
(e) qua - reservat nell'interlineo.
(f) q(uon)d(am) aggiunto in un secondo tempo fuori del margine sinistro di scrittura.
(g) La prima -e- corretta da r
(h) q(uon)d(am) aggiunto in un secondo tempo tra h(e)r(e)d(e)s e Ildegarni
(i) A archidianus
(j) A ripete a parte
(k) a m(an)e nell'interlineo.
(l) est nell'interlineo.
(m) A trginta
(n) -s corretta su b(us)
(o) -c- su rasura.
(p) -ne nell'interlineo.
(q) n(on) defensaverint nell'interlineo.
(r) -e- corretta su a
(s) -n- nell'interlineo.
(t) Così A per voluerint
(u) Nell'interlineo altra mano aggiunge, a correzione, a n(o)b(is)
(v) Nell'interlineo altra mano aggiunge, a correzione, nob(is)
(w) q(ui) nell'interlineo.
(x) ut nell'interlineo.
(y) -tes nel rigo sottostante, presso il margine destro.

Edizione a cura di Cristina Carbonetti
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis