Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(ST) In Christi nomine. Anno ab incarnatione domini nostri Iesu Christi (a) milesimo quinquagesimo primo, mense nov(em)b(er), inditione quarta. Commutatio bone | fidei noscitur esse contractus ut vice (b) emtionis obtineat firmitatem eodemque nexu oblicant contradentes. Placuit itaque et bona convenit voluntatem inter (c) | Dominicum diaconum et prepositum eclesie Sancti Alexandri, sita eclesia ipsa foris prope muro de civitate Bergamo ubi eius sanctum requiescet corpus, nec non et inter Petrum | abitator loco Pedringo et filius quondam Adelberti, de loco Gorle, qui professus est legem vivere Langobardorum, ut in Dei nomine debeant dare, sicut a presenti dedit | in primis ipse Dominicus diaconus et prepositus eidem Petri comutatore suo, in causa nomine (d) suo iure presenti die abendum, id est petia una de terra prativa et buscuosa | iuris predicte canonice Sancti Alexandri; et est posita intra (e) fluvio Sario, locus ubi dicitur Plaza Astisca: coeret ei a mane Sanctorum Vincentii et Alexandri, a meridie Rotepal|di, a sera Alberici presbiteri, a (f) montes Laurentii; et est per iustam mensuram iugia legitima una. Quidem ad vicem recepit ipse diaconus et prepositus ab eodem Petro commutatore suo, similiter in causa comutationis nomine, ad partem canonice vel senedohio Sancti Alexandri, presenti die iuris predicte canonice abendum, | id sunt peties tres de terra una campiva et ex parte prativa et due similiter prative iuris predicti Petri; et sunt posite due ex eis in suprascripto loco et fundo Pedrin|go (g) et tertia in eodem loco ubi dicitur Prata (h) Astisca. Prima petia in eodem loco Pedringo est ad locus ubi dicitur Pendolido: coeret ei a mane Ardemanni presbiteri, a meridie Sancti | Alexandri, a sera Laurentii, a montes Gariverti; et est per iustam mensuram tabulas legitimas centum treginta et due. Secunda petia de terra ibi prope: coeret ei | a mane predicti Gariverti, a meridie Ardoini, a sera Laurenti, a montes Petri; et est per iustam mensuram tabulas legitimas centum decem. Tertia que est in loco qui nomina|tur Plaza Astisca: coeret ei a mane Sancti Vincentii, a meridie (i) similiter Sanctorum Vincentii et Alexandri, a sera via, a montes similiter Sanctorum Vincentii et Alexandri; et est per iustam mensuram tabulas legitimas treginta (j) | et quattuor. Quidem et ut ordo legis deposcit ad hanc previdendam commutationem accesserunt super ipses | peties terre ad previdendum et exstimandum, id sunt Alexander presbiter et primicerius de eadem ordine Sancti (k) Alexandri et missus domni Ambrosii episcopi, una cum tribus | hominibus Deum timentes estimatoribus, quorum nomina subter leguntur; quibus homnibus rectum comparuit et ipsi estimatores estimaverunt et dixerunt eo quod meliora|ta et ampliata causa reciperet ipse Dominicus diaconus et prepositus ad partem predicte eclesie seu canonice Sancti Alexandri ab eodem Petro comutatore suo quam ei da|ret (l), et hac comutatio inter eos legibus hac firmiter fieri posset. Has autem peties terre superius dicte vel comutate cum superioribus et inferioribus seu cum finibus et [a]|cessionibus suorum in integrum ipsi comutatores sibi unus alteri in vice comutationis tradiderunt fatiendum pars parti a die presenti quod ut supra in comutatione de|derunt cum heredibus et successoribus suorum iure proprietario (m) nomine quicquit voluerint sine omni uni alterius suorumque heredibus vel successoribus contraditione. Et spo|ponderunt se ipsi comutatores (n) sibi unus alteri cum heredibus et successoribus suorum suprascriptes peties terre omni tempore ab omni contradicentes homines defensare: | unde pena inter se posuerunt ut si quis aut heredes vel successores suorum se de hac comutatione removere quesierint et non permanserint in ea omnia qualiter | superius legitur vel si ab unoquoque homine iam nominates peties terre sicut superius legitur non defensaverint ad invicem, tunc illa pars que hoc non conservaverit componat | ad partem fidem servantis pena nomine suprascriptes peties terre in duplum sub estimatione in eisdem vel in consimilis locis, sicut pro tempore melioratis fuerint aut valuerint, | quia sic inter eos convenit. Et si eidem Dominici diaconus et prepositus propter honorem diaconati sui lex Romana aliquit impedit, nec liceat (o) eum amodo ullo temp[o]|re nolle quod voluit, sed quod ab eo hic semel factum vel conscriptum est inviolabiliter conservare promisit, cum stipulatione subnixa. Unde due cartule | comutationis uno tenore scripte sunt. Actum suprascripta civitate Bergamo.
Signum # manu(m) suprascripti Petri qui hanc cartulam comutationis fieri rogavit. (L) Alexander presbiter et primicerius missus ut supra subscripsi.
Signum # manibus Laurentii et Lanzoni seu Mauroni qui super ipses peties terre accesserunt et estimaverunt ut supra.
Signum # manibus Martini et Giselberti legem viventes Romana testes.
Signum # manibus Mathei et Ottoni seu Petri testes.
(ST) Lanfrancus notarius scripsi, post traditam complevi et dedi.

(a) A ripete Christi
(b) Il primo tratto della v- corretto da lettera principiata con asta discendente sotto il rigo.
(c) A int(er)| int(er)
(d) Così A: si sottintenda commutationis
(e) -t- corretta da lo
(f) a corretta da e
(g) Segno abbreviativo superfluo sulla p-
(h) Così A.
(i) Il primo tratto di m- corretto da s
(j) A tregita per omissione del segno abbreviativo.
(k) A s(an)c(t)e
(l) A dare|ret
(m) A p(ro)prietrario
(n) La prima asta di -m- corretta da altra lettera.
(o) l- corretta da altra lettera, forse e

Edizione a cura di Rita Cosma
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis