Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(ST) In Christi nomine. Anni ab incarnatione domini nostri Iesu Christi milesimo quinquagesimo quinto, septimo die mense ianuarius, inditione | octava. Commutatio bone fidei noscitur esse contractus (a) ut vice emtionis obtineat firmitatem eodemque nexu oblicant | contradentes. Placuit itaque et bona convenit voluntates inter domnum Ambrosium humilem episcopum sancte Bergomensis Eclesie | nec non et inter Tozonem presbiterum de eadem ordine sancte Bergomensis Eclesie et filius quondam Ermerici, de eadem civitate Bergamo, qui professus est | ex natione sua legem vivere Langobardorum, ut in Dei nomine debeant dare, sicut a presenti dedit in primis ipse domnus Ambrosius | episcopus eidem Tozoni presbiteri commutatori suo, in causa commutationis nomine, suo iure presenti die abendum, id est petia una de terra | prativa et in aliquit buscuosa iuris predicti sui episcopati; et est posita non longe a predicta civitate Bergamo, locus ubi dicitur Re|dorta: coeret ei a mane currit aqua, a meridie via, a sera Sancti Laurentii in aliquit terra de Palatio, a montes de predictum episcopatum; | et est petia ipsa de terra infra ipses coerenties per iustam mensuram iugias legiptimas duas et dimidia. Quidem ad vice rece|pit ipse domnus Ambrosius episcopus ad partem ipsius sui episcopati ab eodem Tozonem presbiterum commutatore suo, similiter in causa | commutationis nomine, presenti die, iuris (b) predicti sui episcopati abendum, id sunt peties novem de terra, due que sunt sedimi|nes et septem aratorie, iuris predicti Tozoni presbiteri commutatore suo; octo ex eis sunt posite in loco et fundo Sariate et | nona petia in loco et fundo Aste. Prima petia de terra, que est sedimen cum casa et tegia seu arboribus super abente, curte et orto seu campo | uno tenente, est ad locus ubi dicitur Arena: coeret ei a mane Odoni, a meridie vel montes via, a sera Luvaldi; et est per iustam mensuram tabulas | legitimas sexaginta et sex. Secunda petia, que est similiter sedimen cum casa et tegia super abente, curte et orto seu campo uno tenen|te, in eodem loco Arena, locus ubi dicitur Clausura Sancti (c) Cristofani: coeret ei a mane Sancti Alexandri, a reliquis partibus via; et est per iustam men|suram tabulas legitimas centum quadraginta et sex. Primo campo in eodem loco et fundo Sariate, locus ubi dicitur in Orta: coeret ei | a mane de heredes quondam Omicini, a meridie via, a sera Iohanni, a montes Martini; et est per iustam mensuram tabulas legitimas quinquaginta et | due. Secundo campo dicitur Runco: coeret ei a mane comunalia, a meridie Sancti Alexandri, a sera Enrici, a montes Martini; et est per iustam mensu|ram tabulas legitimas sexaginta et quinque et dimidia. Tertia petia campiva ibi prope: coeret ei a mane et montes Martini, a meridie Sancti Alex|andri, a sera suprascripti Enrici; et est per iustam mensuram perticas iugiales quattuor cum tabulas tredecim. Quarto campo locus ubi dicitur Uno Solo: coe|ret ei a mane comunalia, a meridie via, a sera Sancti Alexandri; et est per iustam mensuram perticas legitimas quattuor cum tabulas septem. Quinta (d) petia | de terra aratoria locus ubi dicitur Pascale: coeret ei a super totam a mane Petri, a reliquis partibus Sancti Alexandri; et est per iustam mensuram tabulas le|gitimas decem. Sesto campo locus ubi dicitur Arvia: coeret ei a mane Mauroni, a meridie Sancti Mihaeli, a montes Petri; et est per iustam mensuram tabulas | legitimas sexaginta. Septima petia de terra que est similiter campiva et est in suprascripto loco et fundo Aste, locus ubi dicitur Via Cava: coeret | ei a mane et montes Sancti Alexandri, a meridie ipsius Tozoni presbiteri, a sera via; et est per iustam mensuram tabulas legitimas centum. Suprascriptes peties terre | que sunt posite in eodem loco et fundo Sariate debent pertinere de benefitium Adelberti filius quondam Lanfranci, de Martiningo; predicto campo | quod est in iam dicto loco et fundo Aste debet detinere campario de predicto episcopato. Quidem et ut ordo legis deposcit ad hanc previ|dendam commutationem accesserunt super ipses peties terre ad (e) previdendum et estimandum (f), id sunt Gislebertus presbiter et primicerius de eadem or|dine sancte Bergomensis Eclesie et filius quondam Vitaliani, de loco Curnasco, et missus eiusdem domni Ambrosii episcopi, una cum tribus hominibus Deum timen|tes estimatoribus, quorum nomina sunt Iohannes qui dicitur Dagiverti et Urso filius quondam Iohanni atque Iohannes (g) filius quondam item (h) Iohanni, de eadem civitate Bergamo; | quibus omnibus rectum comparuit et ipsi estimatores estimavemnt et dixerunt eo quod meliorata et ampliata causa reciperet ipse domnus Ambro|sius episcopus ad partem ipsius sui episcopati ab eodem Tozonem presbiterum commutatore suo quam ei daret; et hacomutatio inter eos legibus hac | firmiter fieri posset. Has autem peties terre superius dicte vel comutate cum superioribus et inferioribus seu cum finibus et accessionibus | suarum in integrum ipsi commutatores sibi unus alteri in vice commutationis tradiderunt, fatiendum pars parti a die presenti quod ut supra | in commutatione dederunt cum heredibus vel successoribus suorum, iure proprietario nomine, quicquit voluerint sine omni uni alterius suorumque he|redibus vel successoribus contraditione. Et spoponderunt se ipsi commutatores sibi unus alteri cum heredibus et successoribus suorum suprascriptes peti|es terre superius commutate omni tempore ab omni contradicentes omines defensare: unde pena inter se posuerunt ut, si quis ex ipsis aut heredes | vel successores suorum se de hac commutatione removere quesierint et non permanserint in ea omnia qualiter superius legitur vel si ab uno|quoque homine iam nominates peties terre sicut superius legitur non defensaverint, tunc illa pars que hoc non conservaverint componat ad partem | fidem servantis pena nomine suprascriptes peties terre (i) in duplum sub estimatione in eisdem vel in consimilis locis, sicut pro tempore meliorates fuerint | aut valuerint, quia sic inter eos convenit. Unde due commutationes uno tenore scripte sunt. Et si eisdem domni Ambrosii episcopi et To|zoni (j) presbiteri propter honorem episcopati vel sacerdotii eorum lex Romana aliquit impedit, nec liceat eis amodo ullo tempore quod voluerunt (k), sed quod ab eis hic se|mel factum vel conscriptum est inviolabiliter conservare promiserunt, cum stipulatione subnixa. Actum suprascripta civitate Bergamo.
+ Tozo presbiter a me facta subscripsi. + Gislebertus presbiter et primicerius missus ut supra subscripsi.
Signum # manibus suprascriptorum Iohanni et item Iohanni seu Ursoni qui super ipses peties terre accesserunt et estimaverunt ut supra.
Signum # manibus Giselberti et Oddoni legem viventes Romana testes.
Signum # manibus Ildeprandi et Celsoni seu Teudaldi testes.
(ST) Lanfrancus notarius scripsi, post traditam complevi et dedi.

(a) -t- corretta su rasura di altra lettera e il segno abbreviativo per la -s finale corretto, come pare, dal segno abbreviativo per m
(b) La seconda -i- su rasura.
(c) S- su rasura.
(d) Tra -n- e -t- rasura di una lettera.
(e) -d su rasura.
(f) A exstimandum, con parziale rasura di x
(g) I- su rasura parziale di i alta.
(h) i- su rasura.
(i) -re nell'interlineo.
(j) et - To- su rasura probabilmente di Actum suprascripta civitate Bergamo, essendo stata aggiunta in un secondo tempo tutta la clausola e ripetuta la data topica in scrittura di modulo più piccolo quando già era stata apposta quanto meno la sottoscrizione di Tozone.
(k) Dopo ullo tempore si sottintenda nolle

Edizione a cura di Rita Cosma
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis