Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(ST) In Christi nomine. Anni ab incarnatione domini nostri Iesu Christi milesimo | sexagesimo quarto, k(a)l(endis) augustus, inditione secunda. Comutatio bone fidei (a) | noscitur esse contractus ut vice emtionis optineat firmitatem eodemque nexu obli | cant contradantes. Placuit itaque et bona convenit voluntatem inter Dominicum | diaconum et prepositum eclesie seu canonice Sancti Alexandri ubi eius sanctum requiescet corpus, sita eclesia | ipsa foris et prope civitate Bergamo, nec non et inter Iohannem abitator eadem civitate Bergamo et filius quondam | item (b) Iohanni (c) de loco Virdello Minore, qui professus est legem vivere Langobardorum, ut in Dei nomine debeant | dare, sicut a presenti dedit in primis ipse Dominicus diaconus et prepositus eidem Iohanni commutatori | suo, in causa commutationis nomine, suo iure presenti die abendum, id sunt peties trex de terra, una | aratoria (d) et due buscuose et castenete iuris predicte eclesie seu canonice Sancti Alexandri et | pertinere videntur de capella Sancti Martini, et sunt ipses peties terre posite in loco et fundo Te|gie, locus ubi dicitur Valle de Tege. Prima petia de terra que est buscuosa coeret ei a mane via, a me|ridie Tozoni presbiteri, a sera Gandolfi, a montes Sancte Eufemie; et est per iustam mensuram tabulas legiti|mas trexcento. Secunda petia de terra que est similiter buscuosa et casteneta ibi prope: coeret ei | a mane Algisi, a meridie Sancti Laurentii, a sera via, a montes Tozoni presbiteri; et est per iustam mensuram tabulas | legitimas septuaginta et due. Tertia petia de terra que est aratoria locus ubi dicitur Braida: | coeret ei a mane et meridie via, a sera Sancti Laurentii, a montes detinet Adam presbiter; et est per iustam men|suram tabulas legitimas similiter septuaginta et due. Quidem ad vicem recepit ipse Dominicus diaconus | et prepositus ab eodem Iohanne commutatore suo, similiter in causa comutationis nomine, ad partem predicte eclesie | seu canonice Sancti Alexandri presenti die iuris predicte eclesie seu canonice abendum, id sunt pe|ties (e) septem de terra aratorie iuris predicti Iohanni comutatori suo, et sunt posite in loco et | fundo Bonate Subteriore. Prima petia de terra est ad locus ubi dicitur a Roboreta: coeret ei a mane |Leoni, a meridie via, a sera Vuiberti, a montes Auberti. Secunda petia de terra locus ubi dicitur in Albera: coeret | ei a mane detinet Bonohomo, a meridie Iohanni et Leoni, a sera Ambrosii, a montes Sancti Alexandri; et | sunt ipses peties terre ambo insimul per iustam mensuram perticas iugiales trex. Tertia petia de terra locus ubi | dicitur similiter in Albera: coeret ei a mane Vuilielmi, a meridie Iohanni, a sera similiter Vuilielmi, a montes |Giselberti. Quarta petia dicitur Castanee de Dognane: coeret ei a mane et montes Ambrosii, a me|ridie Sancti Vincentii(f), a sera Sancti Vincentii. Quinta petia de terra ibi prope: coeret ei a mane via, a meridie | Sancti Alexandri, a sera Sancte Marie, a montes Vuilielmi. Sesta petia locus ubi dicitur Super Durio: coeret ei a mane |Ambrosii, a meridie Andrei, a sera Ursoni, a montes Sancti Abundi; et sunt suprascriptes quattuor peties de terra | tote insimul per iustam mensuram perticas iugiales octo. Septima petia de terra locus ubi dicitur similiter | Albera: coeret ei a mane de (g) heredes quondam Adam, a meridie de heredes quondam Iohanni, a sera Sancti Alexandri, | a montes Petri et Lanzoni; et est per iustam mensuram tabulas legitimas treginta et septem et | pedes legitimos quattuor. Quidem et ut ordo legis deposcit ad hanc previdendam commutationem ac|cesserunt super ipses peties terre ad previdendum et estimandum, id sunt Andreas presbiter et pri|micerius de eadem ordine seu canonice Sancti Alexandri et missus eidem Dominici diaconus | et prepositus una cum tribus hominibus Deum timentes estimatoribus, quorum nomina subter le|guntur, quibus omnibus rectum comparuit et ipsi estimatores estimaverunt et dixerunt eo quod me|liorata et ampliata causa reciperet ipse Dominicus diaconus et prepositus ad partem (h) pre|dicte eclesie seu canonice Sancti Alexandri ab eodem Iohanne comutatore suo quam ei daret | et [ec] comutatio inter eos legibus ac firmiter fieri posset. Has autem peties terre superius dicte | vel commutate cum superioribus et inferioribus seu cum finibus et accessionibus suarum in | integrum ipsi comutatores sibi unus alteri in vice commutationis tradiderunt (i), fatiendum | pars parti a die presenti quod ut supra in commutatione dederunt cum heredibus et suc|cessoribus suorum, iure proprietario nomine, quicquit voluerint sine omni uni alterius su|orumque heredibus vel successoribus contraditione. Et spoponderunt se ipsi commutatores sibi | unus alteri, in vice commutationis, cum heredibus et successoribus suorum suprascriptes peties terre omni | tempore ab omni contradicentes omines defensare: unde pena inter se posuerunt ut si quis ex | ipsis aut heredes vel succesores suorum se de ac commutatione removere quesierint et non per|manserit in ea omnia qualiter superius legitur vel si ab unoquoque homine iam nominates peties terre | non defensaverint ad invicem, tunc illa pars que (j) hoc non conservaverit componat ad partem fidem ser|vantis pena nomine suprascriptes peties terre in duplum sub estimatione in eisdem vel in consimilis locis, sicut | pro tempore meliorates fuerint aut valuerint, quia sic inter eos convenit. Et si eidem Dominici dia|coni (k) et prepositus propter honorem diaconati sui lex Romana aliquit impedit, nec liceat eum | amodo ullo tempore nolle quod voluit, sed quod ab eo hic semel factum vel conscriptum est invio|labiliter conservare promisit, cum stipulatione subnixa. Unde due cartule commutationis uno | tenore scripte sunt. Actum suprascipta civitate Bergamo.
+ Andreas presbiter et primicerius ut supra missus subscripsi.
Signum # manum suprascripti Iohanni qui hanc painam (l) commutationis fieri ro|gavit.
Signum # manibus Liutefredi et Iohanni seu Iohanni qui super ipses peties terre accesserunt et estima|verunt ut supra.
Signum # manibus Giselberti et Iohanni legem viventes Romana testes.
Signum # manibus Vitalis (m) et Mathei seu Teudaldi (n) testes.
(ST) Lanfrancus notarius scripsi post traditam complevi et dedi.

(a) A fidi
(b) ite(m) nell'interlineo.
(c) -oh(ann)i su rasura.
(d) -a corretta da e
(e) A peti | ties
(f) Vince- corretto su parziale rasura di Alex
(g) Avendo anticipato Ada(m), che ricorre due parole più avanti, A ha corretto utilizzando la d- e correggendo -e su -a creando un nesso ae, ma senza cancellare la A- iniziale né il segno abbreviativo per m
(h) -e- corretta da o
(i) t- su rasura.
(j) que su rasura.
(k) d- corretta da a
(l) La prima -a- corretta su altra lettera.
(m) L'ultima -i- corretta da e
(n) Il primo tratto di -u- corretto su un'asta discendente sotto il rigo.

Edizione a cura di Rita Cosma
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis