Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(ST) Hanno ab incarnatione domini nostri Ieh(s)u (a) Christi millesimo septuagesimo nono, mense gi | anuari, inditione prima. Comutatio bone fidei (b) noxitur (c) esse contractus ut vicem emptionis obtineat | firmitatem eodemque nexu oblicant contraentes. Placuit itaque, bona convenit voluntatem inter domnus Iohannes presbiter | et prepositus de ordine et canonicę Sancti Alexandri Pergamensis Ecclesie, que est constituta foris muro eiusdem civitatis | ubi eius sanctum requiesit corpus, et filius quondam Leoni, de iam dicta civitate Bergamo, nec non et inter Alberto filio quondam | Vuilielmi, de suprascripta civitate Bergamo, qui profesus sum lege vivere Langobardorum, ut in Dei nomine debeant da | re, a presenti (d) dederunt ac tradiderunt vicissim sibi unus alteri. In primis dedit ipse domnus Iohannes presbiter et prepositus eidem Alberto | commutatori (e) suo, in causa commutationis nomine, suo iure a presenti die abendum, id est petia una de | vites cum arrea in qua estat iuris ecclesie vel canonicę Sancti eiusdem Alexandri et iacet foris prope | eius civitatis a locus ubi dicitur a Sancto Donato: coeret ei fines a mane via, a meridie Alberti, a sera regresso, a montibus Gixleberti; et est arrea de ipsa vinea per iusta mensura tabulas legitimas triginta. Quidem et ad vi | cem recepit ipse domnus Iohannes presbiter et prepositus ad partem eiusdem ecclesie vel canonicę Sancti Ale | xandri ab eodem Alberto commutatore suo, similiter in causa commutationis nomine, suo iure a presen | ti die abendum, id est pe[tia una ...]a (f) cum arrea [ubi e]stat iuris mei, q[ue abere viso]| sum foris muro eiusdem civitatis et iacet a locus ubi dicitur a Sancto Donato similiter (g): coeret ei fines a [...](h)| et a mane regreso, a meridie detinet Muxio, a sera Allegisi, a montibus accessio; et est per ius | ta mensura tabulas legitimas triginta et tres. Has denique iam dictas petias terre superius dicte vel comuta | te cum superioribus et inferioribus seu cum finibus et accessionibus suarum earum rerum qualiter superius men | sura et coerentias legitur in integrum sibi unus alteri per has paginas commutationis nomine tradiderunt, | fatientes exinde a presenti die tam ipsi quamque et successores vel heredes eorum legaliter proprieta | rio nomine quicquit voluerit aut previderint sine omni uni alterius contraditione. Et spoponderunt se | ipsi commutatores ab invicem tam ipsi quamque et successores vel heredes eorum predictas petias de terra | quam pars parti commutationis nomine tradiderunt in integrum ab omni nomine defensare. Quidem et ut or | do legis depossit et ad hanc previdendam commutationis nomine (i) accesserunt ad previdendum | et estimandum id est Ambrosius presbiter de ordine eiusdem Sancti Alexandri, nepos (j) et misus domni Iohanni presbiteri| et prepositus ab eos (k) directus et boni homines tres estimatores, i sunt Petro filio quondam item Petri | iudex et Oddo filio quondam Sihizoni et Iohannes filio quondam Liutardi, abbitatoribus in predicta civitate, quibus omnibus | estimatoribus estimaverunt et dixerunt eo quod meliorata et ampliata causa reciperet (l) ipse prepositus | ad partem suprascripte ecclesie Sancti Alexandri et legibus ec commutatio fieri poteret. De quibus pena inter se | posuerunt ut si quis ex ipsis, tam ipsi quamque et successores vel heredes eorum, se de hac comutatione | removere quesierint et non permanserint in ea omnia qualiter superius legitur vel si ab unoquemque (m) homine quisco | dederunt comutationis nomine dederunt (n) non defensaverint, componat pars parti fidem servanti pena | dupla ipsas petias terre que pars parti comutationis nomine tradiderunt qualiter pro tempore | fuerit melioratas aut valuerit sub estimatione in consimiles locas. Unde due cartule | commutationis uno tinore scripte sunt. Et nec mihi qui supra Iohanni presbiter et prepositus, si lex Romana aliquit impedit, | liceat amodo ullo tempore nolle quod volui, set quod ab eo exinde ic semel factum vel quod sc | riptum est sub iuxiurandum inviolabiliter conservare promitto, cum stipulatione subni | xa. Actum est in civitate Bergamo. Feliciter (o).
Ego Ambrosius presbiter et missus qui ad hoc previdendum accessi.
Signum ### manuum Petri et Oddoni et Iohanni qui super ipsas res [a]ccesserunt et estimaverunt ut supra (p).
Signum ### manuum Andrei et Silvestri et Dagiberti[lege Langobar]dorum v[iventium test]ium (q).
Signum ## manuum Iohanni et item Iohanni lege Romana viventium testium.
(ST) Ego Ardericus notarius et iudex scripsi, postradite (r) complevi et dedi.

(a) Così A
(b) f- su rasura.
(c) -t(ur) su rasura.
(d) Così A: si intenda sicut a presenti
(e) Tra -ta- e -to- rasura di 2 lettere.
(f) Lacuna per circa altre 10 lettere.
(g) similit(er) nell'interlineo.
(h) Lacuna per circa 6 lettere.
(i) Così A, in luogo di commutationem per ripetizione mnemonica di un diverso passo del formulario.
(j) nep(os) nell'interlineo.
(k) Così A: si intenda eo
(l) A recip(er)ret
(m) A que(m)q
(n) Così A che ripete il verbo per evidente confusione.
(o) La data topica si estende fin oltre la metà del rigo per l'inserzione di elementi decorativi a fiocco che separano tra loro le parole.
(p) ut sup(ra) nel rigo soprastante presso il margine destro.
(q) v[iventium test]iu(m) nel rigo sottostante presso il margine destro.
(r) Così A.

Edizione a cura di Rita Cosma
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis