Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

§ Anno dominice incar(nacionis) milleximo centeximo nonageximo secundo (a), VIII die marcii, indic(ione) .X. | Exemplum testium Azonis, filii quondam ser Anradi Fantis, et Fortis et Trusonis qui dicuntur Papienses | datorum contra monasterium de Claravalle. § Iohannes Raguzius, qui stat in loco Vallaria, iur(atus), | dixit: 'A mea memoria infra, que est annorum .XXV. et plus, semper auditum habeo quod decima de loco Vallaria | et territorio est illorum de Fantis de Vigonzono universaliter et semper per illud tempus visum habeo colligere et exigere illam de|cimam per illos dominos de Fantis, et suprascriptum Fortem et Trussonem et Rolandum quondam Pap(ienseses) aut per suos nontios, et ego semper | eis dedi decimam illarum rerum territoriarum et aliarum rerum quas in ipso loco et territorio teneo (b)'. Int(errogatus) cui dedit ipsam | decimam, respondit Iohannibello quondam de Vallario, decimario suprascriptorum, et filiis eius. Int(errogatus) si vidit alios homines de Vallera dare | decimam suprascriptis dominis, respondit sic, suprascripto Iohannibello quondam et filiis. Int(errogatus) si fama est quod tota decima de Vallaria et territorio | est universaliter suprascriptorum dominorum, respondit sic, preter quartam que est ecclesie de Vigonzono. Int(errogatus) quid dabant decimam, respondit | frumentum, siliginem, millium, milicam, legumina, panicum, vinum, caprilos, agnellos et porcellos. Int(errogatus)| si aliqua pars predicte decime pertinet ad aliquam ecclesiam vel hominem de cumitatu Laudensi, respondit: 'Non, quod | sciam, nec credo pertinere'. Int(errogatus) si iurisdictio de Vallaria sive dominium (c) spectat ad consules de Laude, respondit: 'Ipsi | de Laude fodrant locum de Vallaria, si de iurisdictione eorum de Laude sit, nescio aliter, sed ego laboro terram illorum de Laude | de qua reddo et do decimam suprascriptis dominis de Vigonzono ut supra dixi'. Int(errogatus) si dominium de Monte est consulum de Papia, respondit: | 'Ita credo, quia per eos se distringunt' Int(errogatus) ad quem episcopum pertinent spirtalia loci de Monte, respondit: 'Credo (d) ad ipsum de Papia'. | Int(errogatus) si consuetudo est in illis partibus quod homines qui laborant suum arodum dant decimam tantum de duabus partibus et non de tertia, | respondit: 'Sic, et ego non do nisi de duabus partibus'. Int(errogatus) de confinibus Vallarie, respondit: 'Ego nescio descignare confines de Vallaria ab | ipsis de Monte et aliis locis circumstantibus'. Int(errogatus) si scit aut credit quod terra illa supra quam est edificata domus ovium illorum | de Craravalle, et que terra est in causa, esse de territorio de Vallaria, respondit: 'Nescio nec credo'. Int(errogatus) si vidit eam laborari, respondit non. | Int(errogatus) si suprascripti domini de Fantis habent decimam illarum terrarum que sunt circa illam terram supra quam est edificata domus suprascripta ovium | de Craravalle, respondit: 'Sic, sicut pertinet territorio de Valaria, et etiam credo bene quod habent decimam de illa terra que iusta illam | domum et que est de territorio de Monte'. Int(errogatus) item si ipsa terra laboraretur cuius esset decima, respondit: 'Suprascripti Azonis et sotiorum | videtur michi esse secundum ius, sed nescio cuius esset'. Int(errogatus) si ipsa terra in qua est ipsa domus fuit de manso Maronis sive Guili|entii et si decima illius mansi est de canonica de Lauda, respondit: 'Nescio'. Int(errogatus) si Cacainarci et monasterium suprascriptum ex parte | Uberti Bescossi habent decimam in toto vel in parte super terra illa que fuit Sancti Stefani de Brolia, tam super ea que est de terri|torio de Vallaria quam super ea que est in territorio de Monte, respondit: 'Nescio, sed credo quod super illam (c) terra que de territorio de Vallaria | non habent decimam, quia est illorum dominorum de Vigonzono ut supra dixi', et dixit quod suprascripti domini de Vigonzono dant olivas | in ramis olivarum et vinum, videlicet minas .III. ad st(a)r(ium) de Laude tempore Pasce omni anno. Int(errogatus) de aliis questionibus, respondit | nil aliud scire. § Suzo Reguzius de loco Vallaria, iur(atus), dixit idem quod Iohannes quod decima loci de Vallaria et territo|rio est universaliter istorum de Fantis de Vigonzono et quod semper per annos .XX. vidit coligere et exigere illam decimam de Vallaria | per illos dominos de Fantis et suprascriptum Fortem et Rolandum quondam aut per suos nontios et quod dedit decimam de illis terris quas te|net in ipso territorio et de aliis rebus, et dixit idem quod ipsam decimam dedit suprascripto Iohannibello et filiis eius, qui erant decimarii illorum | de Fantis, et idem quod vidit dare ipsi Iohannibello et filiis homines de ipso loco decimam, et de fama idem, et quod quarta pars decime est | ecclesie de Vigonzono, et idem de hoc quod dabant decimam, et idem quod nescit aliquam partem ipsius decime pertinere alicui ecclesie vel homini (b) | de cumitatu Laudensi, et idem de iurisdictione et dominio de Monte, et idem de consuetudine arodi et confinibus de Vallaria et suprascripta et do|mo que in causa et in qua ipsi de Craravale tenent oves suas, et dixit quod ipsa terra supra quam est ipsa domus edificata est | de territorio de Monte. Int(errogatus) quomodo scit, respondit: 'Quia audivi eam fuisse illorum de Monte et quod ipsi de Monte eam tenebant'. | Int(errogatus) qui de Monte eam tenuit, respondit: 'Petrus Pegorinus, ut credo, et eum Petrum vidi laborare iusta eam', et idem de illa | terra que fuit Guilientii et Maronis, et idem de ipsa terra que est in causa si laboraretur. Int(errogatus) si Cacainarci et suprascriptum mona|sterium ex parte Uberti Bescossi habent decimam in toto vel in parte super tota terra que fuit Sancti Stefani de Blorio, tam | super ea que est in territorio de Vallaria quam super ea que est in territorio de Monte, respondit idem quod Iohannes, et de olivis et vino idem, | et addidit quod suprascripti Azo et ipsi de casa sua habent decimam de tota illa terra que est iusta suprascriptam terram supra quam est edificata | iam dicta domus que est in causa, tam de illa que est de territorio Vallarie quam de illa que est de territorio de Monte. Int(errogatus) quomodo | scit, respondit: 'Credo bene'. § Ugocionus de Vallaria de eodem loco, iur(atus), dixit: 'A mea memoria infra, que est annorum .XXX., semper vissum habeo suprascriptos | de Fantis et Fortem et Rolandum quondam Pap(ienses), quid per eos, quid per eorum nontios, colligere et exigere totam decimam de Vallaria et territorio, silicet | de blava et leguminibus et agnelis, caprilis, porcellis universaliter, preter de illa terra que dicitur ad Clausum, de qua audivi Ardericum Scarogniam | habere decimam et quem Ardericum vidi dare olivas illis de Valera pro decima ipsius terre de ipso clauso, ut credo, et hoc fuit a .XXX. annis infra et a | .XX. supra, sed ab ipso tempore infra semper habuerunt suprascripti de Fantis cum suprascriptis eorum sotiis decimam de illa terra ipsius clausi, et hoc vidi nisi forsan | tempore guerre'. Int(errogatus) ut primus, idem respondit de iurisdictione et dominio de Vallaria et dominio de Monte, et de episcopo idem, et idem quod dedit eam | decimam ia(n) dicto Iohannibello et filiis, qui erant decimarii suprascriptorum dominorum, et quod vidit alios de ipso loco dare ei Iohannibello et filiis, et | de fama et consuetudine arodi idem dixit, et dixit quod nescit aliquam partem suprascripte decime pertinere alicui homini vel ecclesie de cumitatu | Laude, et de illa terra super qua est edificata suprascripta domus dixit idem quod Suzo, et idem quod primus dixit de illo manso qui fuit suprascriptorum Maroni et Guili|entii, et idem de illa terra que fuit Sancti Stefani de Blorio, et de confinibus et olivis et vino idem dixit quod primus. § Descaziadus de Biancardis de loco | Vallaria, iur(atus), dixit quod a sua memoria infra, que est annorum .XXV., preter tempore guerre semper vidit dare Iohannibello suprascripto quondam et filiis homines de Valla|ria decimam illarum rerum territoriarum et de aliis rebus, videlicet de blava et leguminibus et vino et agnelis, caprilis, porcelis, et de suis semper dedit, | 'nomine suprascriptorum de Fantis et Fortis et Rolandi quondam et ian dictum Iohannembellum et filios per illud tempus vidi semper ipsam decimam totam coligere et exigere'. | Int(errogatus) de ian dictis (f), respondit quod primus de iurisdictione et dominio de Vallaria et Monte et de episcopo et de fama et consuetudine arodi, | et idem quod nescit aliquam partem suprascripte decime pertinere alicui homini vel ecclesie de cumitatu Laude, et de illa terra supra quam est edificata predicta | domus in qua stant (g) oves illorum de Craravale dixit ut primus, preter si laboraretur quod decima esset illorum de Craravale, ut credit, et dixit quod | suprascripti domini de Fantis et sotii habent decimam illarum terrarum (h) que sunt circa illam terram supra quam est edificata suprascripta domus, tam de illa que est de territorio | de Vallaria quam de illa que est de territorio de Monte, que terra de monte est prope viam illam que est iusta suprascriptam domum, et de manso qui fuit Mar|roni et Guilientii idem quod primus, et de illa terra que fuit Sancti Stefani et de confinibus et olivis et vino et si laboraretur suprascripta terra, | et omnes dixerunt quod suprascripti de Craravale venerunt habitare in Vallaria a .XX. annis infra et quod non viderunt unquam discordiam de ipsa deci|ma nisi forsan a VI annis infra. § Arnoldus de Vallaria, iur(atus), dixit de ipso facto: 'Nil aliud scio nisi quod ego do decimam de | illa terra quam laboro in territorio de Valaria et de porcelis, angnis, caprilis et credo quod alii mei vicini similiter dant | suprascriptis dominis de Fantis et sotiis et quod semper auditum habeo a mea memoria infra, que est annorum .XV., quod suprascripti de Fantis | de Vigonzono cum sotiis suprascriptis habent totam decimam universaliter de loco Vallaria et territorio'. Int(errogatus) de suprascriptis questionibus, respondit nil | scire nisi quod locus de Valaria est de cumitatu Laude, et quod (i) ipsi domini dant olivas et vinum tempore Pasce, 'quod vinum auditum habeo | esse minas .III. ad mensuram Laude'. § Ambroxius de Valaria de ipso loco, iur(atus), dixit: 'Scio bene decimam totam universaliter | de loco Vallaria et de territorio esse illorum Azonis et Fortis'. Int(errogatus) quomodo scit, respondit: 'Quia a mea memoria infra, que est annorum .XXXVI. et plus, semper | visum habeo eos de Fantis et ipsum Fortem et Trussonem colligere et exigere illam totam decimam ut supra dixi, preter tempore guerre, quid per se, | quid per suos nontios, et adhuc eam coligunt filii Petri de Salairano, et nonquam de ipsa decima vidi aliquam discordiam'. Int(errogatus)| de quibus rebus dant decimam, respondit de blava et leguminibus, vino et de agnelis, caprilis et porcellis. Int(errogatus) cui vidit eam dari, | respondit suprascripto Petro et filiis eius, qui colligebant eam decimam nomine suprascriptorum dominorum de Fantis et sotiorum. Int(errogatus) si aliqua pars illius de|cimacionis Valarie pertinet ad aliquam ecclesiam vel hominem de cumitatu (i) de Laude, respondit: 'Non quod sciam'. Int(errogatus) si locus de Vallaria est de iuris|dictione vel dominio et si spectat ad consules de Laude, respondit: 'Sic, ut credo, quia ponunt fodrum in ipso loco Valarie | et exigunt banna et bl(av)as'. Int(errogatus) si dominium de Monte est consulum de Papia et ad quem episcopum pertinent spirtalia, || respondit: 'Credo bene illorum de Papia esse, et spirtalia pertinere episcopi (e) de Papia'. Int(errogatus) de aliis questionibus, respondit idem quod primus de consuetu|dine arodi et olivis et vino. Int(errogatus) si terra illa super qua est edificata domus ovium illorum de Craravale est de territo|rio de Valaria, respondit sic. Int(errogatus) quomodo scit, respondit: 'Quia est de cumitatu Laude, ut credo, sed auditum habeo per homines | de Valaria ipsam terram super qua ipsa casa est edificata non esse de decimaria suprascriptorum de Fantis sed undique habere decimam'. | Int(errogatus) si vidit eam laborari, respondit: 'Non, nec scio cuius esset decima si laboraretur'. Int(errogatus) si fuit ipsa terra super qua est ipsa domus de manso | Maronis sive Guilientii suprascriptorum, respondit: 'Nescio'. Int(errogatus) si Cacainarci et monasterium suprascriptum ex parte Uberti Bescosi habent deci|mam in toto vel in parte supra terram totam que fuit de Sancto Stefano de Blorio, tam super ea quam est de territorio Vallarie quam super ea que est de terri|torio de Monte, respondit: 'De ipsa quam habent in territorio de Vallaria non habeant decimam, quod sciam, inmo (e) est illorum de Fantis et sociorum, | de illa de Monte nescio'. Item int(errogatus) de aliis questionibus, respondit nil aliud scire. § Petrus Pilicionus de Valaria, iur(atus), dixit: 'Circa | annos .XXVI. potest (j) esse quod habito in loco Valaria, semper per illud tempus visum et auditum habeo quod decima de Vallera universaliter | est illorum qui dicuntur de Fantis et Fortis et Rolandi Pap(iensium) et ego semper dedi eis vel eorum missis decimam de hoc quod laborabam, preter de tribus petiis | terre'. Int(errogatus) de coherentiis earum, respondit se nescire preter de una que dicitur in Guisrono et est pertic(e) .IIII.or, cui est a mane via, a meridie fuit Sancti Stefani. | Int(errogatus) quante sunt alie due petie, respondit: 'Nescio', et dixit quod suprascriptam decimam ut supra legitur colegit per annos duos nomine suprascriptorum de Fantis et sotiorum. | Int(errogatus) ut Ambroxius, idem dixit quod dant decimam de blava et reliquis predictis, et idem quod vidit eam dari suprascripto Petro et filiis et predicto (k) Iohanni|bello et filiis, et idem si aliqua pars ipsius decimacionis de Valaria pertinet ad aliquam ecclesiam vel hominem de Laude et de iurisdictione et do|minio de Monte et ad quem episcopum pertinent spirtalia et de consuetudine arodi et de olivis et vino idem, sed de terra in qua suprascripta domus est | edificata dixit se nil scire, sed dicitur esse de territorio de Monte, sed ian dictus Azo cum sotiis habet decimam de aliis terris que sunt iusta eam. | Int(errogatus) quomodo scit hoc, respondit: 'Bene scio et quod dicitur', et de illa terra que est de manso illorum Maronis et Guilientii idem dixit, et idem dixit de illa | terra que fuit Sancti Stefani, nisi quod credit ian dictas petias tres fuisse de terra Sancti Stefani et decimam illarum trium petiarum solitus erat coligere | Iohannes, filius Ottonis Ferarii de Castelo de La(m)bro, nomine (h) de Cacainarcis suprascriptis, et ambo dixerunt de olivis et vino ut primus, et de confinibus ut | primus, et non vidit aliquam discordiam de ipsa decima de Vallaria, et quod granzia (l) illorum de Craravale est in ipso loco circa annos .XIIII. | potest (j) esse. § Petrinus, filius suprascripti Iohannisbelli quondam, iur(atus), dixit: 'De hoc facto nescio aliud, nisi quod, ego recordor annos XII per quos ego | cum patre meo colegi et adhuc coligo decimam loci de Valaria nomine suprascripti Azonis et patris suprascriptorum sotiorum, ego non vidi aliquem | ipsius loci vetare dare decimam (m) de blava et leguminibus, vino et agnelis, porcelis, caprilis et bene credo et dicitur quod ipse Azo cum | suprascriptis sotiis habet decimam totam de Valaria universaliter'. Int(errogatus) de suprascriptis questionibus, respondit se nil aliud scire nisi quod locus de Vallera est de | cumitatu Laude et quod dat ipse Azo vinum tempore Pasce vicinis et in ramis olivarum olivas, quod credit decimam de ian dicta terra | que est in causa esse ipsius Azonis. § Iordanus, frater suprascripti Petrini, iur(atus), dixit idem quod ipse Petrinus et de interrogationibus preter quod memo|ria sua non nisi annorum .VIII. § Paganus Biancardus de loco Valaria, iur(atus), dixit: 'Ego recordor annos .XVIII. et semper habitavi | in ipso loco, nisi forsan tempore guerre ego non vidi alios petere nec habere decimam in loco Valaria vel territorio nisi patrem suprascripti (n) | Azonis et illos de casa sua et Fortem Pap(iensem), sed nomine illorum visum habeo patrem ipsius Iordani et filios coligere illam decimam de Valaria'. Int(errogatus)| de aliis questionibus, respondit nil aliud scire nisi de suprascriptis olivis et vino et quod magis credit decimam suprascripte terre que est in causa (o) esse ipsius Azonis | quam aliorum. § Ubertus Timerius de loco Valaria, iur(atus), dixit: 'A mea memoria infra, que est annorum .XXX., semper habitavi et labo|ravi in loco Vallaria, nisi quando erat guerra semper per illud tempus visum et auditum habeo quod capitanei de Vigonzono, silicet ser An|radus et ipsi de casa sua et Fortis Pap(iensis), habent totam decimam universaliter de Valaria sicut tenet territorius (e), sed confines nescio descignare, | et non alii nisi presbiter de Vigonzono, qui habet quartam partem, ut credo, et quam decimam vidi coligere et exigere nomine suprascriptorum capitaneorum (p) | Petrum quondam de Saleirano et filios et abiaticos qui modo coligunt'. Int(errogatus) de ian dictis interrogationibus, respondit nil aliud scire | nisi de suprascriptis olivis et vino et quod locus de Valaria est (i) de commitatu Laude et dixit quod magis credit decimam terre suprascripte in | qua est suprascripta domus esse de suprascriptis de Craravale quam de aliis. § Botardus Cornilianus de loco Monte, iur(atus), dixit: 'Ego a .XXX. | annis infra et ab hodie supra semper colegi et (q) exegi totam illam decimam quam habet predictus Azo in loco Monte | cum suprascriptis Forte et Trusone'. Int(errogatus) de quibus terris et sediminibus habet decimam, respondit de omnibus sediminibus sicut locus est (r) solitus esse, | videlicet de agnelis, caprilis et porcelis. Int(errogatus) de quibus terris habet decimam, respondit: 'De tota illa terra que est versus mane et que fuit dominorum | de Salairano et que terra credo esse mansos .IIII.or aut quinque, et quam terram totam habent (s) Capezii de loco Monte, item habent (s) de|cimam de tota illa terra quam habet Ferrarius de Binasco universaliter et que est iugeras VIII vel circa octo, et quam terram de Ferrari|o tenet Petrus Pegorinus et Porus de Valaria'. Int(errogatus) quomodo scit ipsum Azonem habere decimam de suprascriptis sediminibus | et terris, respondit: 'Quia ego coligo et colegi nomine suprascriptorum Azonis et patris et sotiorum a suprascripto tempore infra', et dixit quod semper a suprascripto | tempore infra auditum habet decimam de Valaria esse ipsius Azonis et consortum universaliter et dixit quod territorius (e) de Monte | tenent usque ad vallem que dicitur de Biancardis que est prope granziam illorum de Craravale. Int(errogatus) si aliqua pars (t) illius decima|cionis de Valaria pertinet ad aliquam ecclesiam vel hominem de commitatu Laude, respondit: 'Non, quod sciam, nisi quod ecclesia de Vigonzono | habet quartam partem'. Int(errogatus) si iurisdictio de Valera sive dominium spectat ad consules de Laude, respondit: 'Ego credo quod est de ipso | cummitatu'. Int(errogatus) si dominium de Monte est consulum de Papia et ad quem episcopum pertinent spirtalia, respondit: 'Credo de sic, et quod spirtalia | pertinent episcopo Pap(iensi)'. Int(errogatus) si est consuetudo in illis partibus quod homines qui laborant suum arodum dant decimam tantum de duabus | partibus et non de tertia, respondit sic. Int(errogatus) si illa terra super qua est edificata domus ovium de Craravale et que domus est in causa est de terri|torio de Monte, respondit: 'Ego nescio bene de quo territorio sit, sed videtur esse de territorio de Valaria et credo esse de ipso territorio de Val|laria'. Int(errogatus) si ipsa terra fuit de manso Maronis et Guilientii, respondit: 'Nescio, sed auditum habeo a capitinis (e) de Valaria esse de illo | manso'. Int(errogatus) si decima illius mansi erat canonice de Laude, respondit: 'Nescio'. Int(errogatus) si vidit laborari suprascriptam terram que est in causa, respondit non. Int(errogatus) si laboraretur cuius esset decima, respondit: 'Nescio, sed secundum ius videtur quod deberet esse suprascripti Azonis et sotiorum, quia ipse Azo cum | sotiis habet decimam de omnibus illis terris que sunt circa eam, preter de medietate unius campi pro indiviso, qui campus fuit de Cacain|arcis'. Int(errogatus) si Enzererius Codepasta et hospitalis de Burgeto et Albertus de Fico et Ferarius de Castro La(m)bri, Guilielmus Cornelianus, Caca|inarci et monasterium suprascriptum aut alii homines preter illos de Vigonzono habent decimam in territorio de Monte, respondit: 'Non quod | sciam'. Int(errogatus) si predicti Cacainarci et ia(n) dictum monasterium ex parte Uberti Bescosi habent decimam in toto vel in parte supra totam | terram que fuit Sancti Stefani de Brolio, tam super ea que est in territorio de Valaria, quam super ea que est in territorio de Monte, | respondit: 'Habent de illa que est in territorio de Monte, silicet ipsi de ipso monasterio quia eam terram emerunt, sed de illa que est in territo|rio de Valaria nescio, sed credo quod deberent habere'. Int(errogatus) de aliis questionibus, respondit nil aliud scire. § Guilielmus | Cornelianus de loco Monte, iur(atus), dixit se scire ipsum Azonem cum suprascriptis consortibus habere decimam de sediminibus | ipsius loci de Monte. Int(errogatus) quomodo scit, respondit: 'Quia vissum habeo ipsum Bocardum coligere et exigere nomine | ipsius Azonis et consortum a XVI annis infra, que est mea (u) memoria', et dixit quod habet decimam super terris de Monte, | sed nescit super quibus, sed bene discernontur. Int(errogatus) si decima de Valaria est universaliter suprascripti Azonis et consortum, respondit: | 'Nescio, sed auditum (v) habeo quod habent decimam in ipso loco'. Int(errogatus) de suprascriptis interrogationibus, respondit nil scire nisi quod credit | locum de Valaria esse de commitatu (w) Laude et illum locum de Monte esse de illo de Papia et quod (i) consuetudo est quod illi qui habent | arodum non dant decimam nisi de duabus partibus. Int(errogatus) si suprascripta terra in qua est domus ia(n) dicta laboraretur | cuius esset decima, respondit: 'Nescio'.

(a) scdo senza segno abbreviativo.
(b) Om. A.
(c) dominum in A.
(d) corretto su nes dilavato.
(e) Così A.
(f) Segue int(errogatus)
(g) stat in A.
(h) Corretto su precedente scrittura dilavata.
(i) Aggiunto nel sopralineo.
(j) post in A.
(k) Segue h
(l) grazia in A.
(m) decima in A.
(n) Ripetuto.
(o) caus in A.
(p) capitarum in A.
(q) Segue depennato egegi
(r) e in A.
(s) habet in A.
(t) pras in A.
(u) Segue eius
(v) auditu in A.
(w) Segno abbreviativo superfluo sulla -u

Edizione a cura di Ada Grossi
Codifica a cura di Ada Grossi