Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

In nomine Domini. Hec sunt ordinamenta facta a domino Baldiciono Stampa et a Philipo Lanterio inter dominum abbatem Sancti Ambrosii et comune Paciliani. | In primis namque statuerunt ut consules de Paciliano qui pro tempore fuerint, cum iurare debent vel iurant consulatum illius loci, iurare debent ipsum consulatum ad honorem Dei et mona|sterii Beati Ambrosii et quod guardare et salvare et custodire habent et manutenere omnes possessiones et iura et res prefati monasterii. Item quod omnis advena qui vo|luerit in[trare] et habitare Paciliani et effici vicinus, antequam recipiatur, debet iurare fidelitatem domino abbati ad partem suprascripti monasterii et quod guardare et salvare et cu|stodire et manutenere habet omnes possessiones et res et iura prefati monasterii. Item omnes homines de Paciliano et eius curia debeant facere fidelitatem domino abbati et | suis successoribus, ab annis septuaginta infra et a quindecim annis supra. Item alii predicti omnes homines de Paciliano permittant et dimittant dominum abbatem vel eius nuntium | habere et tenere et colligere curariam illius loci et curtis et eius territorii omnium rerum que venduntur omni die in loco Paciliani vel curia et eius pertinentia a quolib[et] (a) | homine sine contradictione comunis loci Paciliani sive alterius seu alicuius persone, nec exinde illi de Paciliano nec aliquis eorum nomine facient nec facere (b) | permittent aliquam personam coniurationem, monopolium, contractum quominus ipsum monasterium illam curariam (c) et predicto modo ut supra habeat, sed omnimodo teneant[ur]| operam dare ut illam cura[ria]m habeat. Item predicti et alii omnes homines de Paciliano qui modo sunt vel pro tempore fuerint debent dimittere ipsi domino abbati, ad partem suprascripti mona[sterii], et | successoribus suis totum castrum de Paciliano cum turribus et cum his que sunt in castro et pertinentiis et omnibus que circa castrum sunt continentibus illi castro et nullo modo per | se nec per alios impediant ipsum dominum abbatem vel eius successores omni tempore quiete et libere et paciffice habere illud castrum sicut supra dictum est, faciendo de ipso castro quicquid | voluerit (d). Item possit et liceat (e) unicuique illius loci uni et pluribus et eius curtis qui habuerit causam vel causis sub consulibus de Paciliano appellare ad dominum abba|tem vel eius nuntium et ipsi de Paciliano (f) teneantur hoc sacramento dimittere omnes appellantes seu appellare volentes ad predictum dominum abbatem vel eius nuntium causas | apellationis sive appellationum (g) exequentes; et nullo modo quod dici vel excogitari possit prohibebunt nec impedient per se nec per alios predictas causas appellationum prosequi | et causas appellationum (h) sive sententias quas dederit dominus abbas vel eius nuntius debent executioni mandari; et ipsi consules de Paciliano qui pro tempore fuerint tene|antur adiuvare (i) dominum abbatem et eius nuntium ut sententias quas per se vel per nuntios dederit executioni mandare. Item statuunt et ordinant ut dominus abbas | vel eius nuntius qui pro tempore fuerit sive successor debeat habere successiones defunctorum decedentium sine agnatis vel descendentibus ab eo; et predicti homines de Paciliano | et consules qui pro tempore fuerint et omnes alii de ipso loco et eius curtis non impedient aliquo modo per se per alios dominum abbatem et eius successores et nuntios predictas successiones | habere et tenere. Item do(m)nus abbas possit cogere homines de Paciliano ad testimonium reddendum tam in suis causis quam in aliis per se et per suum nuntium et non im|pedient homines sive consules de Paciliano dominum abbatem vel eius nuntium quominus hoc facere debeat et possit, sed ipsum dominum abbatem et eius nuntium adiuva|bunt ut possit compellere illos testes; et si aliquis illius loci prohibuerit sive ve[ta]verit, componat pro banno solidos viginti domino abbati et consules sive comune | de Paciliano teneatur dominum abbatem et debeat adiuvare excutere dominum abbatem illud bannum. Item comune sive universitas loci Paciliani teneatur et debeat | dare libras quinquaginta (j) Papien(sium) pro fodro regali cum imperator intraverit Lombardiam domino abbati et eius successoribus vel misso, eo modo quod dominus abbas debeat | excusare et exhonerare ipsum comune sive universitatem ab imperatore de ipsa fodri prestatione; si vero exhonerare vel excusare non poss[i]t ab imperatore de ipso fodro, | non teneatur nec debeat ipsum comune sive universitas prestare domino abbati ipsum fodrum. Item nullum monopolium nullamque coniurationem debeant facere | homines loci Paciliani vel eius curtis que sit contra honorem domini abbatis seu suprascripti monasterii; et si factum habent, rumpatur et in irritum deducatur et tenenantur in irritum | deducere consules illius loci et curtis (d). Item omnes cause que de cetero vertentur vel erunt inter colentes terras seu (k) tenentes prefati monasterii debent fieri sub domino abbate | et eius nuntio et ipsi consules nec homines de Paciliano, pro comuni vel pro diviso, impedient dominum abbatem vel eius nuntios et successores abbatis illas causas | habere et diffinire et ordinare, sed eum et successores eius permittent predictas causas quiete habere et tenere. Item omnes cause que vertuntur vel erunt inter vassallos debeant fieri | sub paribus curie sive inter ipsum dominum abbatem et vassallos. Item si dominus [abb]as voluerit conqueri de aliquo illius loci primo debet principalis causa ventilari sub con|sulibus illius loci; si vero dominus abbas qui pro tempore fuerit per se vel per suum nunt[ium volue]rit appellare, liceat ei et possit appellare et ipsa causa debeat, scilicet appellationis, | decidi et terminari per pares curie electos t(antu)m per dominum abbatem vel eius nu[n]ti[um], videlicet spetiales vassallos et consules et homines de Paciliano teneantur pre|dicta observare et rata habere et nec per se nec per alios impedient ull[o modo] quo[min]us predicta fiant; et ille de quo abbas super appellatione iudicaverit teneatur dare nomine | banni, si non staret et observaret eius sententiam, solidos .C. Papien(sium) et ipsum comune et homines de Paciliano tenenatur adiuvare dominum abbatem. Item cognitio latronum | sit domini abbatis vel eius nuntii et dominus abbas ad libitum suum debeat eos punire in personis et rebus. Item dominus abbas debet habere duella et sub eo vel eius nuntio debent | fieri. Item statuunt ut (l) si aliquis illius loci vel curtis de cetero fuerit condempnatus vel convictus per consules illius loci de homicidio, debeat dare pro banno domino | abbati vel eius nuntio libras .III. Papien(sium): si vero de testa (m) ruptura condempnatus per consules illius loci vel convictus fuerit, debeat dare domino abbati vel suo misso | pro banno solidos .X . et consules illius loci teneantur dominum abbatem et eius missum adiuvare excutere et habere illam penam. Item statuunt ut dominus abbas debeat investire | comune sive universitatem illius loci de feudo suo sicut in quodam instrumento (1) continetur et ipse dominus abbas, quotienscumque ierit in illum locum, debeat habere de lignis | de Olzia carra octo (n) ab uno capite busci pro refocorando se cum curte sua (d). Et hec omnia attendent et observabunt illi consules et alii qui pro tempore fuerint | et attendere et observare fatient comune et universos homines illius loci; et si in aliquo predictorum capitulorum (o) omnium facerent sive comune sive singuli, promittent | dare domino abbati, ad partem illius cenobii, libras mille quingentas bonorum imper(ialium), pacto manente rato. Preterea promittent quod non intromittent se pro comuni | neque singuli de supradictis omnibus sive de aliquo istorum supradictorum, sed libere et pacifice permittent dominum abbatem et eius successorem predicta omnia habere; et si contra | factum fuerit, dabunt predictam penam, pacto manente rato, et insuper illud idem ius iurisdictionis sive alterius deveniat statim, cum contra factum fuerit, in | illud cenobium, pacto manente rato, et inde debent consules suprascripti loci dare bonos fideiussores; versa vice idem dominus abbas se obligare debet illis de Paci|liano et sub illa pena dare bonos fideiussores, salvis fictis, terris et redditibus et conditionibus que et quas habet | ipsum monasterium in illo loco et territorio et salvo iure feudorum.

(a) libet ripetuto all'inizio del rigo successivo.
(b) Ripetuto all'inizio del rigo successivo.
(c) curaiam in B.
(d) Segue di altra mano §
(e) item - liceat ripassato da altra mano.
(f) et- de Pa- ripassato da altra mano.
(g) -atio- ripassato da altra mano.
(h) -num ripassato da altra mano.
(i) -iuva- ripassato da altra mano.
(j) -i(n)- corretto su a
(k) -e- nel sopralineo.
(l) Segue depennato si quis
(m) Così A.
(n) Corretto da occto mediante espunzione della seconda -c-
(o) -u- corretta su o

(1) Doc. non reperito.

Edizione a cura di Ada Grossi
Codifica a cura di Ada Grossi