Lombardia Beni Culturali
74

Libellus et investitura

1141 settembre 2, Pavia.

Amedeo, prete e officiale della chiesa di S. Marcello <di Pavia> , dà a titolo di livello ventinovennale e successivamente a titolo di investitura perpetua a Enrico, monaco del monastero di Morimondo, tutte le case e i terreni di proprietà della predetta chiesa, dell'estensione complessiva di sei iugeri, siti in Coronate, in Fariciola e nei rispettivi territori, compreso il sedime su cui sorge il monastero, al censo annuo di quattordici denari milanesi d'argento di nuova moneta, da pagare a s. Martino o entro i tre giorni successivi.

Originale, ASMi, AD, pergg., cart. 687 [A]. Copia autentica del sec. XIII in., ivi [B]. Copia semplice, BONOMI, Morimundensis, da A, pp. 184-8, n. 41 [B']. Regesto, Catalogo, IV, fasc. 72. B è così autenticato: (SN) Ego Guilielmus de Sancto Thoma, i(m)perialis notarius, auctenticum huius exe(m)pli vidi et legi, et sicut in eo continebatur ita et in hoc legitur exe(m)plo preter litteram vel sillabam plus minusve, et hoc exe(m)plum scripsi (con omissione di c e con i soprascritta a -p-). Nel verso di A, di mano del notaio: Libellus per transhactum monasterii Morimundi de terra Sancti Marcelli; di mano del sec. XII: § De Morimundo; di mano X: In Coronago et Farizola; iug(eras) .VI. non term(inatas). | Presbiter Sancti Marcelli; di mano del sec. XIII: Hic continetur de fido den(ariorum) .XIIII. t(erciolorum) quod fit omni anno eccl(esi)e Sancti Marcelli in Papia pro Coronago; disegno a guisa di campanile (sec. XII?); sigla d (sec. XIII?); altre annotazioni di epoca moderna, tra cui segnatura del sec. XVIII: N. 4; segnatura Bonomi: 41 MCXLI. Livello. Nel verso di B, di mano del notaio autenticatore: [[.............]] exe(m)plum; di mano del sec. XIII (la stessa di cui nel verso di A): Hic agitur de censu den(ariorum) .XIIII. faciendo ecclesie Sancti Marcelli; di altra mano del sec. XIII: Coronago et Farizola; terra Sancti Marcelli; segnatura Bonomi: 42. MCXLI. Livello.

Cf. BOLLEA, La Zelata, p. 29; ZERBI, La rinascita, p. 70; OCCHIPINTI, Il monastero, p. 536; EAD., Fortuna e crisi, pp. 316-7; EAD., L'economia agraria, p. 249 (nota 16).

La pergamena di A presenta modeste abrasioni e lacerazioni nel margine sinistro. Nella pergamena di B, rigata a piombo, la rosicatura di ampie parti del margine sinistro interessa la scrittura. Le sottoscrizioni del vescovo di Pavia e di prete Amedeo, autografe in A, sono omesse in B.
La produzione del notaio pavese Vuido (attivo tra il 1131 e il 1170/74) si contraddistingue per la scorrettezza formale e per l'uso spesso incongruo dei dati cronici (cf. BARBIERI, Note su un documento inedito, pp. 25-9). Tenendo conto della povertà del suo bagaglio linguistico non pare possibile attribuirgli - come sembrerebbero attestare due situazioni all'interno del doc.: cf. note (o) e (u) - l'intenzione di indicare con un trattino di penna il rinvio a capo di parte di parola. D'altra parte tale innovazione, che va radicandosi in questi anni nell'ambito librario (cf. PETRUCCI, Censimento, p. 1124), non trova riscontri nella restante produzione di Vuido (in cui il trattino in fine di riga risponde ad un vezzo grafico del tutto sganciato dal dettato).

(SN) In Christi nomine. Placuit atque (a) convenit inter donnum Amedeum, presbiterum et officialis eccl(esi)e Sancti Marcelli, necnon et donnus Enricus, monacus (b) | monasterii Morimundi, a parte ipsius monasterii, ut in Dei nomine debeat (c) dare sicut a presenti dedit ipse Amedeus presbiter eidem do(n)ni Enrici | monachi ad fictum censum reddendum (d) libellario nomine, usque ad annos viginti novem expletos, hoc est cuctis (e) casis et omnibus rebus iuris | eccl(esi)e Sancti Marcelli positis in locis (f) et fundis Coronago et Faruzola(g) et in eorum territoriis (h), et sunt s(upra)s(crip)tis rebus per mensuram iustam, inter terra arato|ria et prata et sedimina ubi edificium s(upra)s(crip)ti monasterii desuper est edificatum, iugeas (i) sex, vel si amplius fuerit, et tenentur et laborantur a pre|dicto monasterio sive per alios massarios, omnia cum omnibus inintegrum; ea racione uti (j) am(od)o (k) ipse Enricus monacus et sui successores et cui ipsi vel pars (l) | s(upra)s(crip)ti (m) monasterii dederint, usque in is (n) viginti novem annis expletis, s(upra)s(crip)tas res omnes, una cum accessionibus et ingressibus seu cum superioribus et infe|[r]ioribus (o) suis, qualiter supra l(egitur), inintegrum, hab(er)e debeant et faciant exinde, libellario nomine, quicquid voluerint (p) et eis fuerit oportunum, sine contradic(tione) ipsius Amedei | presbiteri suique (q) successorum, ita ut per eos (r) non peiorentur; et persolvere exinde debent singulis annis, per omnem festivitatem sancti Martini vel tres | dies postea, fictum censum argenti denarios bonos Mediolanenses nove monete quatuordecim, dato ipso ficto et consignato eidem do(n)no | Amedeo presbitero vel suo successori aut parti ipsius eccl(esi)e per ipsum Enricum monacum vel suis successoribus aut parti (s) ia(m)dicti monasterii, ad casam (t) habi|tacionis ipsius presbiteri; alia superinposita eis non fiat; penam vero inter se posuerunt ut quis ex ipsis vel illorum successoribus aut pars s(upra)s(crip)tarum ecclesiarum non co(n)|[p]leverint (u) omnia, qualiter supra l(egitur), quod si tollere aut laxare voluerint ante s(upra)s(crip)tos annos expletos vel ultra, co(n)ponat pars parti fidem servanti penam argenti denariorum | bonorum Papiensium libras viginti, et post penam solutam hic libellus in suo robore permaneat deinde in antea. Factum est hoc anno ab incarnacione domini | nostri Iesu Christi millesimo (v) centesimo (w) quadragesimo (x) primo, secundo die mensis septe(m)bris, indic(tione) quarta. Actum in civitate Ticini. Feliciter.
+ Ego Alphanus episcopus (1) s(ub)s(crips)i.
+ Ego Amedeus (y) officialis ecl(esi)e Sancti Marcelli s(ub)s(cripsi).
Signa + + + + + + (z) manuum Vuidonis Vuercii, Vuitacli (aa) da Sancti Marcelli, Turchi de Ganbolado, Nicolai (bb) da la Porta, Carofan|ti Corarii, Luvati, Adam de Ep(iscop)i testium.
(SN) Ego Vuido notarius sacri palacii, scriptor uius libelli, post traditum conplevi et dedi.
Ibi loci, coram s(upra)s(crip)tis testibus, predictus donnus Amedeus presbiter investivit eu(n)dem donnum (cc) Enricum, monachum s(upra)s(crip)ti monasterii, | a parte ipsius monasterii, nominative de s(upra)s(crip)tis rebus omnibus positis in predictis locis et territoriis, omnia sicut supra l(egitur) (dd), unde ipse Amedeus presbiter hodie | fecit eidem Enrici monachi libellum et investituram per transhactum (ee), ut expletis viginti novem annis qui l(eguntur) in eodem libello, sen|per deinde in antea habeat et detineat, ad illud fictum persolvendum quod l(egitur) in eodem libello, et faciat ipse et sui successores vel cui pars ipse | vel monasterium dederit, de s(upra)s(crip)tis rebus omnibus, quicquid voluerit et ei (ff) fuerit oportunum, sine contradic(tione) s(upra)s(crip)ti Amedei presbiteri suique successorum, ita | ut si egerit aut causaverit et tacitus non permanserit, vel si aparuerit (gg) ullum datum aut factum vel quodlibet scriptum quod ipse in aliam partem | fecisset et claruerit, tunc conponere promisit per se et suis successoribus eidem donno Enrico monaco (hh) et suis successoribus et partem eiusdem | monasterii(ii) s(upra)s(crip)tas res omnes in duplum, et insuper penam librarum viginti denariorum bonorum Papiensium.
Interfuerunt s(upra)s(crip)ti testes.


(a) B adq(ue)
(b) B [mo]nachus
(c) B debeant
(d) B redendu(m)
(e) B cu(n)tis
(f) B i(n) locis nel sopralineo.
(g) B Faruçcola; la prima a corr. su o
(h) B t(er)itoriis, qui e nel caso seguente.
(i) B iugeras
(j) B ut
(k) In B segue ut ripetuto.
(l) In A segue tratto di penna senza apparente significato.
(m) B ip(s)i(us)
(n) B his
(o) In A infe-| seguito da tratto di penna (cf. nota introduttiva).
(p) A voluerit
(q) B quique
(r) B eu(m)
(s) In A -i corr. da t, come pare.
(t) In B segue sue
(u) In A co(n)-| seguito da tratto di penna (cf. nota introduttiva).
(v) B milleximo
(w) B ce(n)teximo
(x) B quadrageximo, con -x- corr. su s
(y) In A segue s(ub)s(crips)i erroneamente anticipato.
(z) In B i signa crucis sono cinque.
(aa) B Vuitagli
(bb) B Nicholai
(cc) B om. donnum
(dd) In B segue inim(tegrum)
(ee) B transactu(m)
(ff) B eis
(gg) B apparu(er)it
(hh) B monacho
(ii) In B segue et cui d(e)d(e)ri(n)t

(1) Alfano fu vescovo di Pavia tra il 1139 e il 1147 (cf. SAVIO, Pavia, pp. 428-9; HOFF, Pavia und seine Bischöfe, p. 6).

Edizione a cura di Michele Ansani
Codifica a cura di Michele Ansani

Informazioni sul sito | Contatti