Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(ST) In Christi nomine. Enricus gracia Dei imperator augustus, anno imperii eius Deo propicio quarto, mense nove(m)b(er), indicione prima. Comutacio bone | fidei noxitur ęssę contractum (a) ut vicem emcionis obtinead firmitatem eodemque necxu oblicant contraentes. Placuit |[i]taque bona convenit voluntate inter domnus Alcherius episcopus sancte Bergomensis Ecclesie nec non et inter Andrea filio quondam Petri de loco | Verdello, qui professus est ex nacione sua legem vivere Langobardorum, ut in Dei nomine debeant dare sicut et a presenti dederunt ac tradiderunt | vicissim sibi unus alteri, pars parti comutacionis nomine tradiderunt. In primis dedit ipse domnus Alcherius episcopus eidem Andrei |[in] causa comutacionis nomine abendum, it est pecia una de sedimen cum incise sue, cum aliquit (b) edificium casa super abente et pecies (c) quattuor de terra aratoria |[i]uris ipsius epi(scopat)i, quibus ęssę videntur in suprascripto loco et fundo Verdello. Iam dicta pecia de sedimen cum predicte incise et cum accessio (d) qui pergit in via publica est per mensura | iusta tab(u)l(e)s viginti et sex: coerit ei a mane et meridie Petri, a sera Iohanni, a m(onte)s Andrei. Prima pecia de terra aratoria dicitur Ceredello: est per mensura ius|[t]a tabules sexaginta (e) et octo; coerit ei a mane Vuazoni, a meridie via, a sera et m(onte)s tua comutatori. Secunda pecia dicitur Cruco: |[c]oerit ei a mane et sera seu m(onte)s via (f) et aliquit da m(onte)s Sancti Petri, a meridie tua comutatori. Tercia (g) pecia est ibi prope: coerit ei da dues (h) partes tua | comutatori, a sera via. Quarta pecia ibi non longe: coerit ei a mane via, a meridie Dithoni, a sera tua comutatori; et sunt ipses trex pec(ie) de terra super totis insimul pertices (i) |[l]egitimes novem et dimidia. Quidem ad vicem recepit (j) ipse domnus Alcherius episcopus a parte ipsius episcopati ab eundem Andrea similiter in comutacionis (k) nomine meliorata et ampliata causa sicut lex abet | it sunt pecies septem de terra aratorie (l) iuris ipsius Andrei, quibus ęssę videntur in suprascripto loco et fundo Verdello. Prima pecia dicitur Sopa: est per mensura iusta tab(u)l(e)s quinqua|ginta et due; coerit ei a mane Olfardi, a meridie et sera Andrei. Secunda pecia dicitur Luliano: est per mensura iusta tab(u)l(e)s legitimes sexaginta et octo; | a mane et meridie Sancti Allexandri, a m(onte)s via. Tercia pecia dicitur Rivaria (m): per mensura iusta tab(u)l(e)s sexaginta; coerit ei a mane Aioaldi, a meridie et sera Sancti | Allexandri. Quarta pecia dicitur suprascripto Luliano; per mensura iusta tab(u)l(e)s quadraginta et quatuor: coerit ei a sera (n) Vualperti, a meridie Petri, a m(onte)s (o) via. Quinta | pecia dicitur Ladraria: coerit ei a mane et m(onte)s Vuazoni, a meridie Sancti Allexandri et in alico Giselberti; et (p) est per mensura iusta pertices legitimes quinque et tab(u)l(e)s | sex. Sexta pecia est ibi prope per mensura iusta tab(u)l(e)s tredecim: coerit ei a mane Aimoni. Septima pecia similiter ibi prope, cum arboribus castaneis et nocenis de super | se abentes et est per mensura iusta tab(u)l(e)s quinquaginta: coerit ei a meridie Sancti Allexandri, a sera via sibeque alii sunt ab omnia coerentes. As denique iam dic|tis rebus sicut superius legitur superius nominatis vel comutatis, una cum accessionibus et ingressoras earum seu cum superioribus et inferioribus earum rerum, qualiter superius legitur, | in integrum vicissim sibi unus alteri pars (q) parti per anc paginam (r) comutacionis nomine tradiderunt, facientes exinde unusquis (s) de co receperunt tam ipsi | quamque (t) et subcessores vel heredes eorum legaliter proprietario nomine quicquit voluerint aut previderint sine omni uni alterius contrad(icione); et spoponderunt | se ipsi comutatores tam ipsi quamque et subcessores vel heredes eorum quisco (u) ab invicem comutacionis nomine tradiderunt omni tempore ab omni omine | defensare (v). Quidem et ut ordo legis deposxit et ad anc previdendam comutacionis accesserunt super ipsis rebus ad previdendum it sunt Vualperto (w) presbiter, missus | domni Alcherii episcopus, una simul cum bonos omines estimatores, corum nomina subter leguntur, it sunt Ariverto filius quondam Iohanni et Andrea filius quondam item Andrei | seu (x) Romaldo filius quondam Iohanni. Quibus omnibus estimantibus comparuit eorum estimaverunt quod melioratas et ampliatas (y) rex reciperet ipse domnus Alcherius episcopus a par|tes ipsius epi(scopat)i quam daret et legibus comutacio ipsa et fieri posset; de quibus et pena inter se posuerunt, ut quis ex ipsis aut subcessores vel heredes eorum se | de anc comutacio removere quexierint et non permanserint in ea omnia qualiter superius legitur vel si ab unumquemquem omine quisco ab invicem comu|tacionis nomine tradiderunt non defensaverint, conponant pars parti fidem servandi pena dublis ipsis rebus, sicut pro tempore fuerit (z) melio|ratis aut valuerit sub estimacione in consimiles locas. Unde due cartule comutacionis uno tinore scripte sunt. Et pro onore epi(scopat)i mei et nec mihi li|cead ullo tempore nolle quod volui, set quod ad me semel factum vel conscriptum est inviolabiliter conservare promito con stipulacione subnixa. Actum civitate Bergamo.
Signum # manus suprascripto Andrei qui anc car(tulam) comutacionis fieri rogavi, ut supra.
Signum # manibus suprascriptorum Ariverti (aa) et Andrei seu Romaldi qui super ipsis rebus accesserunt et estimaverunt, ut supra.
Signum + (bb) manibus Petri et Martini germanis legem viventes Romana testes.
Signum # manibus Garivoni seu Vualdoni seu Petri teste.
(ST) Ego Vuilielmus notarius et iudex sacri palacii scripsi, postradita complevi et dedi.

(a) A contraactu(m)
(b) aliquit nell'interlineo.
(c) A pec(ie)s
(d) acces- su rasura.
(e) s- corretta su q
(f) -i- nell'interlineo.
(g) Precede s erasa.
(h) dues nell'interlineo a correzione di trex depennato.
(i) -d(ie) Dithoni - pertices su rasura.
(j) [l]egitimes - rece- nell'interlineo.
(k) La prima -o- corretta su a
(l) aratorie nell'interlineo.
(m) -ria nell'interlineo.
(n) ser- su rasura.
(o) m(onte)s su rasura.
(p) et su rasura di s
(q) -s nell'interlineo.
(r) p- corretta su altra lettera.
(s) Così A: per unusquisque?
(t)A quaque per omissione del segno abbreviativo.
(u) -c- su q erasa.
(v) A de|defensare
(w) Vualp(er)- su rasura.
(x) Segue rasura di una lettera.
(y) et ampliatas nell'interlineo.
(z) Segue fuerit depennato.
(aa) La seconda i- corretta su o
(bb) Così A.

Edizione a cura di Cristina Carbonetti
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis