Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(ST) In Christi nomine. Henricus gratia Dei imperator augustus, anno imperii eius nono, decimo kalendas iulii, inditione q[uint]a. Com[m]utatio bone fidei noscitur esse contractum | ut vice emtionis obtineat firmitates eodemque nexu oblicat contradentes. Placuit itaque et bo[n]a con[venit voluntate inter dom]num Alkerum (a) umilem episcopum sancte |[Bergomensis Eclesie] nec non et inter Adelbertum presbiterum et primicerium eiusdem sancte Bergomensis Eclesie et filius quondam Danielis de eadem ci[vitate Bergamo] qui profesus est ex natione sua legem vivere Lan|gobardorum (b) ut in Dei nomine debeant dare, sicut a presenti dedit in primis ipse domnus Alkerus episcopus eidem Adelberti [presbitero et p]rimicerio commutatore suo in causa commutationis nomine, [suo]| iure presenti die abendum, id est petia una de terra buscuosa et parte prativa iuris predicti sui episcopati, et est fundata m vico et fundo Plauriano, locus ubi dicitur Prato Baldenico, [et est]| indivisa ad predictum Adelbertum presbiterum: coeret (c) ei a supra totam a mane campo communo eiusdem (d) Adelberti presbitero et eiusdem episcopatum, a meridie (e) de monasterio Sancti Michaelis, a sera via prope bu[sco Petri Arialdi, a] montibus casteneto Burningi, in aliquit prato Sancte Trinitatis et [in aliquit prato commu]no eiusdem (f) Adelberti presbitero et de predicto episcopato; et est petia ipsa de terra portione de pre[dicto episc]opato, que est medietas, iugia legitima una et tabulas legitimas treginta. Quidem ad vicem recepit ipse domnus Alkerus episcopus ad partem eiusdem sui episcopati ab eodem Adelberto | presbitero et primicerio commutatore suo, similiter in causa commutationis nomine, iuris predicti sui episcopati presenti die abendum (g), id sunt peties quatuor (h) de terra, due prative et due bus|cuose et parte prative, iuris predicti Adelberti presbitero et primicerio, et sunt posite in eodem vico et fundo Plauriano, et sunt similiter indivise ab eundem episcopatum. Prima petia |[prativa (i) dicitur Tr]ipla: coeret ei (j) a sup(ra) totam a mane Sancti Michaelis, a meridie Iohanni diac(oni), a sera et montibus Teuzoni de Raudona; et est portio (k) predicti Adelberti presbiteri (l), que est medietas, per iustam | mensuram tabulas legitimas nonaginta et tres et dimidia. Secunda petia similiter prativa et indivisa (m) ibi prope: coeret ei a sup(ra) totam a tribus partibus predicti Iohanni diac(oni), a meridie commu|nalia; et est portio eiusdem Adelberti presbiteri per iustam mensuram (n) tabulas legitimas vigincti et tres et dimidia. Tercia petia dicitur Prato Luvario, similiter indivisa: coeret ei a sup(ra) totam a mane | currit Turmana, a meridie Sancti Vincentii, in aliquit via, a sera Sancti Pancratii, a montibus de heredes quondam Iohanni et Burningi; et est per iustam mensuram divisione iam dicti Adelberti presbiteri ta|bulas legitimas centum quinquaginta [et tres. Quar]ta petia dicitur (o) Pr[ato Baldenico]: coeret ei a sup(ra) totam a mane currit ipsa Turmana, a meridie de monasterio Sancti Michaelis, a sera via, a mon|tibus Petri et Vitalis; et est portio suprascripti Adelberti presbiteri per iustam mensu[ram tabulas legitimas] septuaginta et sex. Quidem et ut ordo legis deposscit ad hanc previdendam commutationem | accesserunt super ipses peties terre ad previdendum et estimandum, id sunt Dagibertus presbiter et cimiliarcha de eadem ordine sancte Bergomensis Eclesie et missus eiusdem donmi Alkeri episcopi, | una cum tribus hominibus Deum timentes estimatoribus, quorum nomina sunt Lampertus et Agivertus (p) germanis filiis quondam Andrei de eodem vico (q) Plauriano seu Burningus [filius quondam] Petri | de predicta civitate Bergamo. Quibus omnibus rectum comparuit et ipsi estimatores estimaverunt et dixerunt eo quod meliorata et ampliata causa reciperet (r) ipse domnus A[lkerus episcopus ad] par|tem predicti sui episcopati ab eodem Adelberto presbitero et primicerio commutatore suo [quam ei daret, et h]ac commutatio inter eos legibus ac firmiter f[ieri] pos[set.] [Has autem peties terre]| superius dicte vel commutate, cum superioribus et inferioribus seu cum ingressoras et accessionibus suorum in integrum ipsi commutatores sibi unus alteri in vice commutationis (s) tradider[unt, fa]|tiendum pars parti a die presenti quod ut superius in commutatione dederunt cum heredibus et successoribus suorum, iure proprietario nomine, quicquit voluerint, sine omni uni alterius | suorumque heredibus vel successoribus contraditione. Et spoponderunt se ipsi commutatores sibi unus alteri in vice commutationis cum heredibus et successoribus suorum suprascriptes peties terre | superius commutate omni tempore ab omni contradicentes homines defensare; unde penas (t) inter se posuerunt, ut si quis ex ipsis aut heredes vel successores suorum se de ac commutatio|ne removere quesierint et non permanserint in ea omnia qualiter superius legitur, vel si ab unoquoque homine iam (u) nominates peties terre sicut superius legitur ad invicem non defen|saverint, tunc illa pars que hoc non conservaverint componat ad partem fidem servantis pena nomine suprascriptes peties terre in duplum sub estimatione in eisdem vel in consimilis lo|cis sicut pro tempore meliorates fuerint aut valuerint, quia (v) sic inter eos (w) convenit. Et si eisdem domni Alkeri episcopi seu Adelberti presbiteri et primicerio propter honorem sacerdotii | suorum lex Romana aliquit impedit, nec liceat eis amodo ullo tempore nolle quod voluerunt, sed quod ab eis hic semel factum vel conscriptum est inviolabiliter conservare | promiserunt cum stipulatione subnixa. Unde due cartule commutationis uno tinore scripte sunt. Actum suprascripta civitate Bergamo.
+ Adelbertus presbiter et primicerius a me facta subscripsi (x).
(L) Daibertus presbiter et cimiliarcha missus ut supra subscripsi.
Signum # manibus suprascriptorum Lamperti et Agiverti germanis seu Burningi qui super ipses peties terre accesserunt et estimaverunt ut superius.
Signum # manibus Liuperti et Andrei, pater et filio, seu Martini (y) legem (z) viventes Romana de suprascripta civitate Bergamo testes (aa).
Signum # manibus Petri et Celsoni seu Lanfranci atque Leobardi de predicta civitate (bb) Bergamo testes.
(ST) Lanfrancus (cc) iudex sacri palatii rogatus subscripsi. (ST) Sigefredus notarius rogatus subscripsi.
(ST) Richardus iudex sacri palatii rogatus subscripsi.
(ST) Petrus notarius sacri palatii scripsi, post traditam complevi et dedi.

(a) A' Alkerium
(b) In A la prima r corretta su altra lettera con asta ascendente.

(c) A' et | coeret
(d) A' eidem
(e) In A' segue s parzialmente erasa.
(f) A' eidem
(g) A' abendu
(h) A' quattuor
(i) A' omette prativa
(j) A omette ei
(k) A' portione
(l) A' p(res)b(ite)ro
(m) A' prativa similiter indivisa
(n) A' et est p(er) iusta(m) m(en)sura(m) portione(m) eidem Adelb(er)ti p(res)b(ite)ro
(o) A' petia similit(er) indivisa d(icitu)r
(p) In A corretto da Agv(er)ttus con i ricavata dalla prima asta di v, divenendo così la successiva la prima asta della nuova v la cui seconda asta è ricavata dalla prima t
(q) A' loco invece di vico
(r) In A t corretta su s
(s) A' comutationis
(t) A' pena
(u) In A a corretta su altra lettera.
(v) In A e A' q(ui)a è preceduto da s, che in A' è cancellata mediante rasura che investe anche lo spazio in cui è stata poi scritta la q
(w) In A' eos su rasura.
(x) A' al posto di questa sottoscrizione ha + Alkherius gratia Dei episcopus a me facta subscripsi.
(y) In A i corretta su o dilavata.
(z) A' lege
(aa) In A' segue su tre righe, nello spazio lasciato libero dalle altre sottoscrizioni, + Dominica abba|tissa ad confirman|dum subscripsi.
(bb) A' Petri et Leobardi atque Lanfranci et Celsoni de suprascripta civitate
(cc) A' Lanfranscus

Edizione a cura di Cristina Carbonetti
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis