Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

In nomine domini Dei et salvatoris nostri Iesu Christi. | Conradus gratia Dei rex, anno regni eius hic in Italia primo, tercio kalendas augusti, inditione nona. Commutatio (a) bone fidei noscitur esse contractum ut vice emptionis obtineat firmitatem eodemque nexu oblicat (b) contradantes (c) . Placuit itaque et bona | convenit voluntate inter domnus Ambrosius episcopus sancte Bergomensis Eclesie (d) nec non [et inte]r Raginardus presbiter et prepositus de ordine canonice et senedochio Sancti Martini Christi confesoris (e), que est constructa in urbe Torronica, ut in Dei nomine debeant | dare, sicut et a presenti dederunt ac tradiderunt vicissim (f) sibi unus alteri commutationis (g) nomine. In primis dedit ipse domnus Ambrosius episcopus da parte ipsius episcopio eidem Raginardi (h) presbiter et prepositus proprietario iuri abendum (i) ad parte ipsius | canonice Sancti Martini commutationis (j) nomine, id sunt corte una domuicoltilem cum casis et omnibus rebus, servis et ancillis, aldiones et aldianes (k) ad ipsa corte (l) pertinentibus, et petia una de terra cum edifitiis (m) casarum super (n) habente et terra aperta una | tenente et petia (o) una de terra ubi orto excolitur (p), seu et peties (q) tres de terra aratoriis (r) et mansos duos, iuris ipsius episcopatu sancte Bergomensis Eclesie. Quibus sunt positis: predicta corte (s) super fluvio Padi, iuditiaria (t) Taurinensis, in loco qui dicitur Bublano, sunt | per mensura iusta inter sediminas et vineis seu silvis cum areis suarum, terris arabilis, gerbis et pratis, montibus et vallis, totis simul iugies quinquecenti; prefata terra cum predictum edifìtium (u) casarum super habente (v) cum iam dicta terra aperta una tenente quibus est posita | infra civitate Ticinense, locus ubi dicitur Formannia, est per mensura iusta tabulas quadraginta: coeret (w) ei de duabus partibus vias publicas; predicta petia de terra, ubi orto excolitur, foris prope ipsa civitate, est per mensura iusta tabulas treginta (x): coeret (y) ei a meridie (z) | de alia parte terra Sancti Sili; prima pecia de terra aratoria super fluvio Lambro qui dicitur Merdario, in loco ubi Spiraco (aa) dicitur: coeret (bb) ei a mane Andrei et aliquid via, da sera ipsius Andrei et Sancti Sili seu in aliquit (cc) Sancti Ambrosii; secunda petia (dd) de terra ibi pro|pe: coeret (ee) ei de una parte ipsius Andrei et de heredes quondam Raginfredi (ff), de duabus partibus similiter ipsius Andrei, et sunt ipsas duas petias (gg) de terra ambas (hh) insimul iugies octo; tercia petia (ii) de terra aratoria a locus ubi dicitur Fornello, prope valle (jj) | qui dicitur Bulparia, non longe ad Vico qui dicitur Alloni (kk), est per mensura iusta iugias treginta (ll), tantum via inter medio: coeret (mm) ei a mane fossato, de alia parte terra qui detinet Lanfrancus; predictos duos mansos in loco Gudi (nn) qui dicitur Gambarario, iuditiaria (oo) Medio|[la]nense, cum casis et omnibus rebus terretoriis que ad ipsos mansos pertinet, sunt per mensura iusta inter (pp) sediminas et vineis seu silvis cum areis suarum, terris arabilis, gerbis et pratis, pascuis totis insimul iugias treginta. Quidem ad vicem recepit | ipse domnus Ambrosius (qq) episcopus ad partem ipsius episcopii sancte (rr) Bergomensis Eclesie (ss) ab eodem Raginardus presbiter et prepositus da parte ipsius canonice et senedochii (tt) Sancti Martini similique commutationis (uu) nomine proprietario iuri habendum, id sunt ca|sis et omnibus rebus terretoriis iuris ipsius canonice et senedochii (vv) Sancti Martini, quibus sunt positas in valle qui dicitur Scalve et item in valle (ww) qui dicitur Sariana, qui pertinere videtur de valle qui dicitur Camonica, iuditiaria (xx) Bergomense, in locas et fundas qui dicitur Vico | Maiore, Vico Minore, Molinacione, Valle Tevene (yy) et in eorum (zz) terretoriis vel pertinentiis (aaa); et sunt ipsis casis et omnibus rebus inter sediminas terris arabilis seu silvis cum areis suarum seu pratis, totis simul iugies legitimes quattuorcenti. In predicta valle (bbb) qui dicitur | Sariana, in locis et fundis Bundelione (ccc), Gandaline, Ardesie, Clisione, Gorno et in eorum terretoriis vel pertinentiis (ddd) sunt per mensura iusta inter sediminas, terris arabilis, silvis cum areis suarum et pratis totis insimul iugies legitimas (eee) centum sexaginta et octo | cum tabulis septuaginta, cum muntibus (fff), alpibus seu pasculum et communalia (ggg) atque usum aque ad suprascriptis locis pertinentibus in integrum. As denique iam dictis casis et rebus in easdem locas et fundas Bublano, Papia, Spirago, Vico Alloni, Gudi et in Valle Scalve et Sariana, | cum omni integritate pertinentia pertinere videtur, sicut actenus possesse (hhh) sunt a prefate eclesie suprascriptas locas et fundas, sicut superius legitur, in integrum superius (iii) nominatis vel commutatis una cum accessionibus et ingressoras (jjj) seu superioribus et inferioribus earum rerum, qualiter | superius legitur et inter se commutaverunt, sibi unus alteri pars parti per has paginam commutationis nomine tradiderunt faciendum exinde unusquisque de quo receperunt a presenti die tam ipsis quamque et successores legaliter proprietario nomine quod voluerint aut previderint sine | omni uni alterius contraditione. Et spoponderunt se ipsi commutatores sibi unus alteri suosque successores suprascriptis rebus quas ab invicem commutationis (kkk) nomine dederunt pars parti omni tempore ab omni homine defensare. Quidem et ut ordo legis depossit et (lll) ad hac previden|dam commutationem (mmm) accesserunt super ipsis rebus ad previdendum, id est Benedictus qui et Bezo, diaconus de eadem ordine sancte (nnn) Bergomensis Eclesie (ooo) et missus eidem domni Ambrosii episcopi, et Amicus presbiter similiter missus eidem Raginardi presbiter et prepositus canonice Sancti Martini ab (ppp) | eis directis, atque bonos homines estimatores (qqq), qui ipsis rebus estimaverunt, id sunt Ingizo de loco Prisidio et Adelbertus filius quondam Giselberti (rrr) seu Ragimbertus filius quondam Leoni de loco Bonate Superiore, quibus omnibus estimantibus (sss) comparuit eis et estimaverunt quod equales | et iuste ambas partes ab ipse eclesie hec fieri potuisset. De quibus et pena inter se posuerunt, ut quis (ttt) ex ipsis aut successores eorum suprascriptis rebus cum omnia sua integritate sicut superius legitur se de hac (uuu) commutatione (vvv) removere quesierint, et non permanserint in ea omnia qua|liter superius legitur, vel si ab unumquemque quisco ut supra commutatio (www) nomine dederunt in integrum ab invicem non defensaverint, componant pars parti fidem servandi (xxx) pena dublis (yyy) ipsis casis et rebus sicut pro tempore fuerint melioratis (zzz) aut valuerint sub estimatione (aaaa) in con|similes locas. Et nec eorum liceat ullo tempore nolle quod voluerunt, set quod ab eis semel factum vel conscriptum est inviolabiliter conservare promiserunt cum stipulatione (bbbb) subnixa. Unde due cartule commutationis (cccc) uno tinore (dddd) scripte sunt. Actum suprascripta Bergamo. Feliciter, feliciter. | Raginardus presbiter et prepositus Sancti Martini, consentientibus (eeee) fratribus, a me facta subscripsi. Benedictus diaconus missus fui ut supra, subscripsi. Amicus presbiter missus fui ut supra, subscripsi. Signum manibus Ingizoni et Adelberti seu Ragimberti, qui ipsis rebus estimaverunt ut supra. Signum | manibus Liuperti et Lazaroni seu Arlimbaldi (ffff) legem viventes Romana testes. Signum manibus Petri qui et Amizo (gggg), Andrei qui et Gezo seu Teudaldi (hhhh) testes. Ego Vuilielmus (iiii) notarius et iudex sacri palatii (jjjj) scripsi, post tradita complevi et dedi.

(a) C co(m)mutacio
(b) C obligat
(c) C cont(r)ahentes
(d) C Eccl(esi)ę
(e) C co(n)fessoris
(f) C ha la prima -s- nell'interlineo.
(g) C co(m)mutacionis
(h) C Rainardi
(i) C h(abe)ndu(m)
(j) C co(m)mutacionis
(k) C aldianas
(l) C curte
(m) C edificiis
(n) B sup(er) con trattino abbreviativo superfluo sulla u
(o) C pecia
(p) C etcolit(ur)
(q) C pecies
(r) C aratorias
(s) C curte
(t) C iudiciaria
(u) C edificiu(m)
(v) C abente
(w) C coheret
(x) C triginta
(y) C coheret
(z) In C segue via
(aa) C Spirago
(bb) C coheret
(cc) C aliq(ui)d
(dd) C pecia
(ee) C coheret
(ff) C Ragimfredi
(gg) C pecias
(hh) C amba
(ii) C pecia
(jj) B vuale
(kk) C ad vico q(ui) d(icitu)r | a vico qui d(icitu)r Alloni
(ll) C triginta
(mm) C coheret
(nn) C Guthi
(oo) C iudiciaria
(pp) C omette inter
(qq) C omette Ambrosius
(rr) C s(an)c(t)ę
(ss) C ęccl(esi)ę
(tt) C senodochii
(uu) C co(m)utacionis
(vv) C senodochii
(ww) B vualle
(xx) C iudiciaria
(yy) B ha -ev- su rasura; C Tarene
(zz) C ear(um)
(aaa) C p(er)tine(n)ciis
(bbb) B vualle
(ccc) C Bundellione
(ddd) C p(er)tinenciis
(eee) C legiptimas
(fff) C montib(us)
(ggg) C comunalia
(hhh) B posse
(iii) C sup(r)a
(jjj) C ingresoras
(kkk) C co(m)mutacionis
(lll) C ex
(mmm) C co(m)mutacione(m)
(nnn) C s(an)c(t)ę
(ooo) C Eccl(esi)e
(ppp) B ab | ab
(qqq) C extimatores
(rrr) C Gisilb(er)ti
(sss) C extimantib(us)
(ttt) C si q(ui)s
(uuu) C ac
(vvv) C c[ommu]tacione
(www) Così B; C co(m)mtacionis
(xxx) C s(er)vanti
(yyy) C duplis
(zzz) C mellioratis
(aaaa) C estimacione
(bbbb) C stipulacione
(cccc) C co(m)mutacionis
(dddd) C tenore
(eeee) C consencientib(us)
(ffff) C Arlembaldi
(gggg) C Amizi
(hhhh) C Teutaldi
(iiii) C Vuillielmus
(jjjj) C palacii

Edizione a cura di Cristina Carbonetti
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis