Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(ST) In Christi nomine. Conradus gratia Dei imperator augustus, anno imperii eius primo, decimo kalendas aprelis, inditione undecima. Commutatio bone | fidei noscitur esse contractus ut vice emtioms obtineat firmitates eodemque nexu oblicat contradentes. Placuit itaque et bona convenit vo|luntates inter Dagibertum archidiaconum et prepositum ecclesie (a) vel canonice sancte Bergomensis nec non et inter Iohanne filium quondam Petri de vico Vetia|nica, qui profesus est legem vivere Langobardorum, ut in Dei nomine debeant dare sicut a presenti dedit in primis ipse Dagibertus archidiaconus eidem Iohanni | commutatori suo in causa commutationis nomine suo iure presenti die abendum, id est petia una de terra aratoria iuris eiusdem eclesie vel canonice | Sancti Vincentii, et est petia ipsa de terra in eodem vico et fundo Vetianica, locus ubi dicitur a Turre: coeret ei a mane Sancti Stefani, a meridie currit aqua, a | sera Sancti Salvatoris, a montes de predicta canonica; et est petia ipsa de terra per iustam mensuram tabulas legitimas septuginta (b). Quidem ad vicem [re]|cepit ipse Dagibertus archidiaconus ab eodem Iohanne commutatore suo similiter in causa commutationis nomine iuris predicte canonice Sancti Vincentii | presenti die abendum, id est petia una de terra similiter aratoria iuris predicti Iohanni, et est posita in suprascripto vico et fundo Vetianica, in eodem loco Tur|re: coeret ei a mane Sancti Vincentii, a meridie et sera Sancti Salvatoris, a montes Sancti Stefani (c); et est petia ipsa de terra per iustam mensuram tabulas legi|timas nonaginta et sex et pedes novem. Quidem et ut ordo legis depossit (d) ad hanc previdendam commutationem accesserunt super ipses peties | terre ad previdendum et estimandum, id sunt Radaldus presbiter de eadem ordine canonice Sancti Vincentii et missus domni Ambrosii episcopi episcopa|tum eiusdem sancte Bergomensis Eclesie, una cum tribus hominibus Deum timentes estimatores, quorum nomina sunt Iohannes filius quondam Petri et Gumpertus filius quondam | Iohanni, seu Marinus filius quondam item Iohanni de eodem loco Vetianica; quibus omnibus (e) rectum comparuit et ipsi estimatores estimaverunt et dixerunt eo | quod meliorata et ampliata causa reciperet ipse Dagibertus archidiaconus ad partem eiusdem canonice ab eodem Iohanne (f) commutatore suo | quam ei daret et hac commutatio inter eos legibus hac firmiter fieri posset. Has autem peties terre superius dicte vel commutate, cum superioribus | et inferioribus seu cum ingressoras et accessionibus suorum in integrum ipsi commutatores sibi unus alteri in vice commutationis tradiderunt, fati|endum pars parti a die presenti quod ut supra in commutatione dederunt cum heredibus et successoribus suorum, iure proprietario nomine, quicquit volue|rint (g), sine omni uni alterius suorumque heredibus vel successoribus contraditione. Et spoponderunt se ipsi commutatores sibi unus alteri in vice com|mutationis cum heredibus et successoribus suorum suprascriptes peties terre superius commutate omni tempore ab omni contradicentes homines defensare; | unde pena inter se posuerunt, ut si quis ex ipsis aut heredes vel successores suorum se de ac commutatione removere quesierint et non | permanserint in ea omnia qualiter superius legitur vel si ab unoquoque homine iam (h) nominates peties terre sicut superius legitur non defensave|rint ab invicem, componat ad partem fidem servantis pena nomine suprascriptes peties terre in duplum sicut superius legitur sub (i) estimatione in eis|dem vel in consimilis locis, quia sic inter eos convenit. Et si eidem Dagiberti archidiaconi propter honorem diaconati sui lex Romana | aliquit impedit, nec liceat ei amodo ullo tempore nolle quod voluit, sed quod ab eo hic semel factum vel conscriptum est inviolabi|liter conservare promisit cum stipulatione subnixa. Unde due cartule commutationis uno tenore scripte sunt. Actum suprascripta civitate Bergamo (j).
Signum # manu(m) suprascripti Iohanni qui hanc cartulam commutationis fieri rogavit.
+ Redaldus presbiter, missus ut supra, subscripsi.
Signum # manibus suprascriptorum (k) Iohanni et Gumperti seu Marini qui super ipses peties terre accesserunt et estimaverunt ut supra.
Signum # manibus Teudaldi qui et Teuzo et item Teudaldi pater et filio seu Leoni testes.
Signum # manibus Lazari et Andrei (l) legem viventes Romana testes.
(ST) Petrus notarius et iudex sacri palatii scripsi, postraditam complevi et dedi.

(a) p(re)positu(m) eccl(esi)e su rasura.
(b) Così A.
(c) Stefani su rasura.
(d) de- su rasura.
(e) q(ui)b(us) om(n)ib(us) su rasura.
(f) Ioh(ann)e su rasura.
(g) A volueri|rint
(h) Segue d; forse il rogatario aveva iniziato a scrivere dictas ?
(i) s- corretta su altra lettera.
(j) civ(itat)e B(er)gamo nel rigo sottostante, presso il margine destro.
(k) s(upra)s(cript)or(um) nell'interlineo.
(l) Lazari et Andrei su rasura.

Edizione a cura di Cristina Carbonetti
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis