Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(ST) In Christi nomine. Conradus gratia Dei imperator augustus, anno imperii eius quarto, mense novembris, inditione quartadecima. | Comutatio bone fidei nositur esse contractum ut vice emtionis obtineat firmitatem eodemque | nexu oblicant contradantes. Placuit itaque et bona convenit voluntatem inter domnus Ambroxi|us episcopus sancte Bergomensis Eclesie nec non et inter Petrus presbiter filius quondam Teuzoni de loco Arzenate, | qui profesi erant ex natione eorum legem vivere Langobardorum, ut in Dei nomine debeant dare, sicut | et a presenti in primis dedit ipse domnus Ambroxius episcopus eidem Petri presbitero comutatore suo similiter in | causa comutationis nomine suo iure presenti die abendum, id est petia una de terra casteneta cum arboris ca|staneis numeros quattuor super abente, iuris Sancte Marie que est eclesia constituta in vico et fun|do Brembate, que basilica ipsa pertinet de sub regimine et potestatem eiusdem sancte Bergomensis Eclesie | et episcopatum. Est petia ipsa de terra casteneta in eodem loco et fu[ndo][A]rzenate, iacet in locus ubi | dicitur Albarita; coeret ei a mane de eredes quondam Aldoni et in aliquit currit aqua que dicitur Lixina, | a meridie suprascripti Petri presbitero et de suis germanis, a sera terra que est de curte de Leminne (a), | a montes de eredes quondam Vilielmi, et est petia ipsa de terra (b) casteneta infra ipses coerenties | per iustam mensuram tabules legiptimes vinti et novem. Quidem ad vicem recepit ipse domnus Ambroxius episcopus | ad parte eiusdem Sancte Marie et episcopatum sui presenti die abendum, id est petia una de terra similiter (c) casteneta cum | arboris castaneis numeros sex super se abente, iuris ipsius Petri presbitero, quibus sunt poxita in predic|to loco et fundo Arzenate, locus ubi dicitur suprascripta Albarita; coeret ei a mane suprascripte Sancte Marie, | a meridie terra que est de curte de Leminne, a sera et montes suprascripti Petri presbitero subservante (d) et de suis germanis, | et est petia ipsa de terra casteneta infra ipses coerenties per iustam mensuram tabules legipti|mes treginta et trex. Quidem et ut ordo legis depossit ad anc previdendam comutationem acce|serunt super ipses peties terre ad previdendum et estimandum id sunt: Giselbertus presbiter de ordine | eiusdem sancte Bergomensis Eclesie et filius quondam Vidaliani de vico Curnasco et missus eiusdem domni Ambroxii | episcopi, una cum tribus ominibus Deum timentes estimatoribus, corum nomina sunt Adelbertus filius quondam | Ariauldi et Arnoldo filius quondam Aldoni atque Lamperto filius quondam Azoni, isti de eodem loco | Arzenate, quibus ominibus rectum comparuit et ipsi estimatoribus estimaverunt et dixerunt | eo quod meliorata et ampliata causa reciperet ipse domnus Ambroxius episcopus ad parte eiusdem Sancte | Marie et episcopatum sui ab eodem Petro presbitero comutatore suo (e) quam ei daret et ac comutatio | inter eos legibus ac firmiter fieri posset. As autem peties terre superius dicte vel comutate | cum superioribus et inferioribus seu cum finibus et accesionibus suarum in integrum ipsi comutato|res sibi unus alteri in comutatione tradiderunt faciendum pars parti | a die presenti quod ut supra in comutatione dederunt cum eredibus et succesoribus suorum | iure proprietario nomine quicquit voluerint, sine omni uni alterius suorum|que (f) eredibus vel succesoribus contraditione. Et spoponderunt se ipse domnus Ambroxius episcopus (g) cum | suis succesoribus et ipse Petrus presbiter cum suis eredibus supradictes peties terre cum omnia | super abente sicut superius legitur in vice comutationis sibi invicem omni tempore ab omni contra|dicentes omines defensare, unde pena inter se posuerunt ut quis ex ipsis, aut eredes | suprascripti Petri presbitero vel succesoribus eiusdem domni Ambroxii episcopi, se de ac comutatione | removere quexierint et non permanserit in ea omnia qualiter superius legitur, vel si ab uno|quoque omine iam dictes peties terre sicut superius legitur cum omnia super abente quod ad invicem | dederunt non defensaverint, tunc illa pars (h) que oc non conservaverint componat ad parte | fidem servantis pena nomine suprascriptes peties terre in duplum sub estimatione in eisdem (i) vel in consi|milis locis, sicut pro tempore melioratis fuerint aut valuerint, quia sic inter | eis convenit. Unde due cartule comutationis uno tenore scripte sunt. Et si eidem | domni Ambroxii (j) episcopi propter onorem sacerdotii et episcopatum sui et eidem Petri presbitero | propter onorem sacerdotii suo de lege Romana aliquit impedit nec eis liceat | amodo ullo tempore nolle quod voluit set quod ab eis ic semel factum (k) vel conscriptum | est sub iusiurandum inviolabiliter conservare promisit cum stipulatione subnixa. | Actum eadem civitate Bergamo.
+ Petrus presbiter a me facta subscripsi.
+ Gislebertus presbiter missus ut supra subscripsi.
Signum # manibus suprascriptorum Adelberti et Arnoldi seu Lamperti de suprascripto loco Arzenate qui super ip|ses peties terre acceserunt et estimatores fuerunt ut supra.
Signum # manibus Mauroni de loco Osio et Arnoldi de loco Terzo seu Buniprandi de suprascripto | loco Arzenate testes.
Signum # manibus Luvaldi et Giselberti de eadem civitate Bergamo legem viventes Romana | testes.
(ST) Aribertus notarius sacri palatii scripsi, postraditam complevi et dedi.

(a) Segue a mon|tes depennato.
(b) -ra nell'interlineo.
(c) similit(er) nell'interlineo.
(d) subservante nell'interlineo.
(e) p(res)b(ite)ro comutatore s- su rasura.
(f) La riga 32 risulta scritta nell'interlineo, ma non sembra aggiunta in un secondo tempo in seguito ad una omissione: sembra invece che il rogatario abbia sbagliato nel valutare lo spazio dopo la riga 31.
(g) -s e(pisco)p(u)s su rasura.
(h) -a- su s dilavata.
(i) -s- corretta da altra lettera.
(j) A Abroxii senza segno abbreviativo.
(k) A fac senza segno abbreviativo.

Edizione a cura di Marco Vendittelli
Codifica a cura di Gianmarco De Angelis