90
Cartula commutationis
965 settembre 5, Cremona.
Liutprando, vescovo di Cremona, d� a Papio Negro, figlio del defunto Bertaro, di legge romana, un sedime con case e la terza parte di due cappelle con pertinenze intitolate ai SS. Frontoniano e Alessandro, site presso il fiume Po, in loco et fundo Bergomasco, in iuditiaria Ticinensi, che misurano complessivamente due iugeri, dieci pertiche e quattordici tavole; ventisei iugeri di terra aratoria; prati per l'estensione di due iugeri, sette pertiche e venti tavole; uno iugero di terra a pascolo e selve per sei iugeri. Riceve in cambio, nel territorio di Angilo (Mezzago, Mi?), circoscrizione giudiziaria di Milano, un sedime e due parti di una cappella intitolata a S. Nazzaro, che misurano quarantasette tavole; trentanove appezzamenti di terra, parte aratoria e parte a pascolo, e una selva per la misura complessiva di trentacinque iugeri, dieci pertiche e dieci tavole; dieci appezzamenti a prato per l'estensione di quattro iugeri, una pertica e dieci tavole; tre boschi che misurano nell'insieme trenta iugeri; un mulino sul fiume Molgora e una peschiera nell'Adda. I beni oggetto della permuta sono estimati da Benedetto qui et Bezo, Regenzo e Magno qui et Riferio, accompagnati da Lupo, diacono della Chiesa cremonese e messo del vescovo.
Copia autentica inizio sec. XIII, BSCr, LC, Codice Sicardo, p. 110, n. 89 [B]. Copia sec. XIX, Cereda, sc. 1, sec. X, n. 39 (con data 968).
B � cos� autenticata: (SN) Ego Gyrardus notarius huius exemplar vidi et hoc scripsi et subscripsi.
Nel margine esterno, di mano del sec. XVII: BB.
Edizione: Cod. dipl. Lang., col. 1235 (con data 968 settembre 5); Falconi, I, p. 169, n. 65.
Regesto: Robolotti, Pergamene, p. 44 (con data 968 settembre 5); Robolotti, p. 7, n. 47 (con data 968 settembre 5); Astegiano, I, p. 34, n. 29; Savio, p. 31 (con data 968).
L'identificazione del locus et fundus Bergamasci con Bergamasco, in provincia di Alessandria, gi� proposta da Settia (Settia, Castelli, indice sub voce), presenta dei problemi: Bergamasco infatti non si trova, come scritto nel documento, sul fiume Po e la chiesa del luogo non � dedicata ai SS. Frontiniano e Alessandro, ma a S. Pietro, n� sembrano esservi altri luoghi ecclesiastici con tale dedicazione. Per Angilum invece non � proposta da Settia alcuna indentificazione, ma � probabile che il notaio redattore di B abbia trascritto male il toponimo e sembra possibile identificare tale localit� con Mezzago, anticamente denominato Amezagum, ma anche Ameglaum (cf. documento datato 873 dicembre 3, edito in Cod. dipl. Lang., col. 432, n. CCLVI), situato, in accordo con i dati topografici forniti dal documento, in territorio milanese, non lontano dai fiumi Molgora e Adda.
Il titolo che precede il documento � in inchiostro rosso.
Il documento � molto scorretto.
Acquisititio (cos�) Sancti Na�arii in plebatu Arciaci
In nomine domini Dei et salvatoris nostri Yesu Christi. Otto gratia Dei imperator augustus et item Otto fi|lius eius sex (a), anno imperii et regni eorum Deo propitio hic in Italia quarto, quinto die | mensis septe(m)ber, inditione octavo. Commutatio bone fidei noscitur esse contractum, ut | vicem emptionis obtineat firmitatem eodemque nexu obliget contrahentes (1). Placu|it itaque et bona convenit voluntate inter do(m)nus Liuprandus, episcopus Sancte Cremonensis Ecclesie, nec | non et Papius Negri, filius condam Bertari, qui profitebatur ex natione sua lege vivere Romana, | ut in Dei nomine debeat dare, sicut a presenti dederunt ac tradiderunt, vicissim sibi unus alteri com|mutationis nomine. In primis dedit ipse do(m)nus Liuprandus episcopus eidem Papii causa com|mutationis (b), id sunt sedimen cum casis superhabente simul cum tertia portione de capellas | duas cum areas suarum, quod s(unt) edificatas in honore Sanctorum Frontoniani et Alexan|dri, cum tertia portione de rebus ad ipsas duas portiones de ipsas capellas pertinentibus et | ex omnibus rebus illis iuris ipsius episcopii Sancte Cremonensis Ecclesie, quibus esse videntur super fluvio | Padi, in loco et fundo Bergomasco, iuditiaria Ticinens(i), tam prope et non multum longe | da ipso castro Bergomasco reiacentes atque prope et non multum longe da fluvio -- | et est (c) ipse sedimen simul cum eadem tertia portione de eisdem capellis cum areis suarum seu | vites simulque cum areis suarum insimul per mensuram iustam iugies duas et perticas iu|giales decem et tabulas quattuordecim; de terris arabilis sunt per mensuram iustam iugies | viginti sex; de pratis sunt iugies duas et perticas iugiales septem et tabulas vigin|ti; de gerbis sunt iuge una; de silvis cum areis suarum sunt iugies sex. Quidem et ad (d) | vicem recepit ipse domnus Liuprandus episcopus, a parte ipsius episcopii, ab eundem Papi(us) meliorata | res, sicut lex (2) habet, id e(st) sedimen unum cum casis superhabente atque et duas portiones | de capella una cum area sua, que est edificata in honore Sancti Nazarii, simul cum petiis | (p. 111) triginta novem de terra arabile et gerbis atque petias decem de pratis simul et petias | quattuor de silvis cum areis suarum una simul cum molendinum unum in fluvio | Murlao et piscaria una in fluvio Addua et omnia iuris ipsius Papii, quibus esse viden|tur in loco et fundo ubi Angilo dicitur, iuditiaria Mediolanens(i). Et sunt ipse cas(is) et rebus | per mensuram iustam de sedim(ine) simul cum eisdem duabus portionibus de eadem capella insimul | tabule quadraginta septem. Prima petia de terra, ubi antea castrum fuit et ia(m) dictum | molendinum nunc esse videtur una cum canpello insimul tenente, est iuge una et | perticas iugiales septem seu tabulas sex. Canpo ibi tenente cum ia(m) dicto molen|dino est pertice iugiales decem. Buscalea cum area sua ibi tenente cum suprascripta terra | est iuge una. Primo gerbo et Ponte Carale, da mane ia(m) dictus fluvius Murlao, | a monte via, est iuges duas et perticas tres. Secunda petia de terra a Casa Regia, a mane | Dominici, a monte via, est pertice due et tabule seddecim. Tertia petia, ibi a Casa Regia, | a mane Dominici et Petri, a meridie Sancti Martini, est iuge una et pertice novem. Secunda petia | de gerbo, dicitur subtus Valli, a meridie Sancti Martini, a sera Sancti Columbani, est pertice quinque et tabule decem. Quarta petia fuit castello dicitur Lagusiolo, est per mensura c(um) cesa et fos|satos insimul iuge una, pertice decem, tabule duodecim. Quinta petia est ibi prope, | a monte Landulfi, a meridie Sancti Martini, tabule triginta. Sesta petia dicitur a Salice An|tolini, a mane Valle, a meridie Sancti Martini, est tabule octuaginta una. Septima | petia dicitur a Flumexello, a duabus partibus vias, pertic(e) quattuor, tabule quattuordecim. | Octava petia dicitur a Prato Sanbugo, a mane via, a meridie Sancti Columbani, est pertice due. | Nona petia dicitur in Curti, a mane Landulfi, a sera et a monte via, est iuge (e) pertica una, | tabule duodecim. Decima petia dicitur Cereto Landoni, a sera Iohanni Bagoda, a mane | Landulfi, est pertice quattuor. Undecima dicitur a Bocedo, a mane Ariverti, a meridie Lan|dulfi, est pertice tres, tabule duodecim. Duodecima petia ibique, a mane Sancti Columba|ni, a monte Sancti Petri, est pertice octo. Tertia decima dicitur ibi in Bocedo, a sera Ariverti, a mane | Landulfi, est pertice tres, tabule quattuor. Quarta decima ibique, a sera Sancti Petri, est per|tice tres, tabule octo. Quinta decima, ibi in Bocedo, a mane et a sera vias, est pertice vi|ginti due. Sexta decima petia ad Casa Sucisa, a mane via, est pertice quinque. Sep|tima decima dicitur a Puteo Pagano, a meridie Petri Bertani, a monte item Petri calegarii, est | pertice tres. Octava decima ibique, a sera Benedicti, a meridie Arverti, est pertice undecim. | Nona decima cum silva se tenente dicitur Susiadica, est insimul iuges sex, a mane Teo|taldi. Secunda petia de silva ibique, t(antu)m via inter medium, est pertice undecim. Vigesi|ma petia de terra dicitur in Valle Tetoloni, a meridie via, est pertice quattuor. Vigesima prima | dicitur a Cerro Landoni, est iuge una, a meridie predicto Petri Bertani. Vigesima secunda dicitur a Prato | Sanbugo, a meridie suprascripto Petri, est pertice quattuor. Vigesima tertia ibique est pertice due. Vig(esima)| quarta dicitur a Mandria, a mane via, a monte Iohanni, est pertice quattuor. Vigesima quinta ibique, tantum via inter medium, est pertice undecim, buscaliolo qui fuit sedimen, a mane Nazarii, | a monte Landulfi, est pertice due, tabule sedecim. Vigesima sesta dicitur in Clusura, a | meridie via, a sera Petri, est tabule triginta sex. Vigesima septima dicitur a Via da Pasquale, | a duabus partibus via, est pertice tres. Vigesima octava dicitur Ad Ulmum, a monte via, a | (p. 112) meridie Sancti Columbani, est pertice septem, tabule viginti una. Vigesima nona fuit viniale, | a mane via, a monte Sancti Columbani, est tabule sexaginta sex. Trigesima petia dicitur Ab Su|nieto, ab una parte via, est tabule triginta quattuor. Trigesima prima ibique, a sera via, a | mane suprascriptus fluvius Murlao, est pertice quattuor, tabule duodecim. Trigesima secunda dicitur Aquadorio, a | mane Petri, a meridie Sancte Marie, est pertice tres. Trigesima tertia in Campora, a mane via, a monte Pe|tri Bertani, est iuge una, pertice quattuor, tabule sedecim. Trigesima quarta, ibique, a sera via, a | mane fluvius Murlao, est pertice due, tabule decem et octo. Trigesima quinta dicitur in Campora, a sera | suprascripti Petri, est tabule quadraginta due. Trigesima sexta ibique, ab una parte via, ab alia |Valle, est pertice due. Trigesima septima dicitur Abareto, a sera Landulfi, a monte via, est perti|ce due, tabule novem. Trigesima octava dicitur Altaro, ab una parte ramus de Addua, ab ali|a communalia, est iuges quattuor. Trigesima nona est roncus, nominatur Roncus Leoni Piscator, a | sera fluvius Addua, est pertice decem. Quod in summa sunt iuges triginta quinque, pertice decem, tabule | decem. Prima petia de prato qui dicitur in Prato Scornudo, a mane Teuzoni, est tabule triginta. | Secunda petia ibique, a mane et a sera Landulfi, est tabule triginta sex. Tertia petia, ibi in |Scornudo, a meridie Sancti Vidi, a sera Dominici et Landulfi, est cum incisa iuge una et pertice sex. | Quarta petia ibique, a meridie Sancti Columbani, a monte Petri, est pertice due, tabule duodecim. | Quinta ibique, a mane Sancti Columbani, est tabule sexaginta. Sexta dicitur Prato Sanbugo, | a sera Petri Bertani, est pertice sex. Septima petia, ibique tenente, est tabule triginta sex. | Octava petia ibique, a mane Sancti Petri, a meridie Iohanni, est pertice due et tabule due. Nona peti|a dicitur Avocari, est iuge una, a sera rio, a monte Sancti Columbani. Decima ibique est pertice | due, a sera fluvio, a meridie suprascripti Petri. Sunt in summa iuges quattuor, pertica una, tabule decem. | Secunda silva dicitur de Selvugla, ab una parte Landulfi et est in parte roborea, est per men|suram iustam iuges viginti. Tertia silva dicitur a Murlao, a monte terra que dicitur Baregiasca, | a mane fluvio, est iuges quinque. Quarta silva dicitur Altagia, est iuges quinque cum areis su|arum. In summa sunt iuges triginta. Has denique predictis casis et rebus seu portiones capel|le cum areis suarum qualiter supra leg(untur) in eisdem fundis et locis Bergomasco et in Angilo superius | nominatis vel comutatis una cum accessionibus et ingressoras earum seu cum superioribus et in|ferioribus earum rerum qualiter superius inter se commutaverunt sibi unus alteri per has paginas com|mutitionis (f) nomine tradiderunt, facientes exinde unus quis de co receperunt a presenti die tam ipsi quamque et successores vel heredes eorum legaliter proprietario nomine q(uod) voluerint aut previ|derint sine omni uni alterius contraditione. Et sponderunt se ad invicem tam ipsi quamque et suc|cessores vel heredes eorum quis co dederunt inintegrum omni tempore ab omni homine defensare. Quidem et ut ordo legis deposcit ad hanc previdendam commutationem accesserunt super ipsis | cau(s)is et rebus ad previdendum, id e(st) Lupus diaconus de ordine ipsius episcopii Sancte Cremonensis Ecclesie, mis|sus ipsius do(m)ni Liuprandi episcopi ab eo directo, una simul cum viri et bonos homines exsti|matores qui exstimarent, id sunt Benedictus qui et Bezo et Reginzo seu Magnus qui et Riferi|o. Quibus omnibus exstimantibus comparuit eorum et estimaverunt quod meliorata res | susciperet ipse do(m)nus Liuprandus episcopus a parte ipisius episcopii ab eundem Papius quam daret et legibus | commutatio hec fieri potoret (g). De quibus et pena inter se posuerunt ut quis ex ipsis aut sui | successores vel heredes eorum se de hac commutatione removere quesierint et non perman|serint in ea omnia qualiter superius legitur vel si ab unu(m)q(uem)que homine quis co dederunt inintegrum | non defensaverint, componant pars parti fidem servandi pena dublis ipsis casis et omnibus re|bus sicut pro tempore fuerint melioratas aut valuerint sub estimatione in consimiles locas. | Insuper et quod ab eosdem pontifex et Papius semel factum vel conscriptum est sub iusiuran|dum inviolabiliter conservare promiserunt cum stipulatione subnixa. Unde due cartule | commutationis in uno tenore scripte sunt. Actum civitate Crem(ona), feliciter. Signum + m(anus) suprascripto Pa|pio Negri qui hanc car(tulam) commutationis fieri rogavit et ei relecta est.+ Lupus diaconus super | ipsis rebus accessi et missus fui ut supra. Benedictus super ipsis rebus accessi et estimavi ut supra. | Signum ++ manibus suprascriptorum Reginzoni et Magnoni qui et Riferio qui super ipsis rebus | accesserunt et estimaverunt ut supra. Signum ++ manibus Ioseph filius condam Dominici et Ro|deverti qui et Vualterius Negri, ambo lege viventes Romana testes. Signum + manus Ari|berti, filius condam item Ariberti, teste. Heginulfus iudex domni imperatoris rogatus scripsi. |Amenpertus notarius sacri palatii rogatus teste subscripsi.
Ego Raidulfus notarius et iudex sacri palatii, rogatus huius cartule commutationis, post tradite | complevi et dedi.
(a) Cos� B, per rex
(b) La seconda -i- corretta su -s-
(c) B omette est, al suo posto segno simile ad una c senza segno di abbreviazione.
(d) Segue vi
(e) Cos� B.
(f) Cos� B, per commutationis
(g) Cos� B, per poteret
(1) Cf. Cod. Iust. 4, 64, 2.
(2) Cf. Ahist. 16.
Edizione a cura di
Valeria Leoni
Codifica a cura di
Valeria Leoni