Lombardia Beni Culturali
105

Cartula commutationis

980 settembre 30, Cremona.

Odelrico, vescovo di Cremona, dà ad Arialdo di Antegnate, figlio del defunto Alberto, un appezzamento di terra con edificio, sito in Antegnate, che misura quattro tavole e riceve in cambio tre appezzamenti di terra, siti in Antegnate, presso la porta del castrum, che misurano complessivamente due iugeri e quattro tavole. I beni oggetto della permuta sono estimati da Leo e Maginardo germani, figlio di Bonifrit, Gaidolfo de Beveningum, accompagnati da Vualperto, prete della Chiesa cremonese e messo del vescovo.

Copia autentica inizio sec. XIII, BSCr, LC, Codice Sicardo, p. 141, n. 104 [B]. Copia sec. XIX, Cereda, sc. 1, sec. X, n. 45 (con data 975). Regesto sec. XIX, Ferragni, n. 77 (con data 975), n. 100 (con data 998 ottobre).
B è così autenticata: (SN) Ego Gyrardus notarius (n- preceduta da u-) huius exemplar vidi et hoc scripsi et subscripsi.
Nel margine esterno, di mano del sec. XVII: RR.

Edizione: Cod. dipl. Lang., col. 1345, n. DCCLXV (con data 975); Falconi, I, p. 208, n. 79.
Regesto: Robolotti, Delle pergamene, p. 45 (con data 975 ottobre 1); Robolotti, p. 7, n. 54 (con data 975 settembre 30); Astegiano, I, p. 37, n. 42; Savio, p. 34 (con data 975).

La copia è molto lacunosa; in particolare, come già faceva notare Falconi, è probabile che dopo tertio si debba integrare decimo e proporre quindi la data 980. Il documento è infatti sicuramente posteriore all'ottobre del 970 (cf. Savio, p. 32), ultima attestazione pervenutaci del vescovo Liutprando, mentre Odelrico, il vescovo menzionato nel documento, compare dal 973; inoltre il 970 potrebbe corrispondere sì al III anno di impero di Ottone II che regna tuttavia in associazione con il padre, i cui anni di impero sono anch'essi solitamente indicati nella data cronica (cf. documenti in originale dall'archivio vescovile, datati 970 marzo, 970 aprile 15, 970 aprile 20).
Il titolo che precede il documento è in inchiostro rosso.
Il documento è molto scorretto.

De eodem
In Christi nomine. Otto gr(ati)a (a) imperator aug(ustus), anno imperii tertio ----, pridie k(a)l(endas) octuber, | inditione ---- (b). Commutatio bone fidei noscitur esse contractum, ut vice emptionis obti|neat firmitatem eodemque nexu obligant contrahentes (1). Placuit itaque et bona conve|nit voluntate inter domnus Odelricus, episcopus Sancte Cremonensis Ecclesie, nec non et Arialdus de vico | Anteniate, filius condam Alberti,, ut in Dei nomine debeant dare, sicut a presenti dederunt ac tra|diderunt, vicissim sibi unus alteri commutationis nomine. In primis dedit ipse domnus | Odelricus episcopus da parte ipsius episcopii eidem Arialdo commutationis nomine, id est petia una | de terra que esse videtur infra castro ----- in loco Anteniate iuris ipsius episcopii | cum edifici ---- superhabente et est ipsa petia de terra cum area in qua est per mensuram iu|stam tabule quattuor; coheret ei da mane et a m(on)t(e) terra ipsius Sancte Marie, a sera via q(ui)| ---- per portam ipsius episcopii da parte sera. Quidem et ad vicem recepit ipse donnus | Odelricus episcopus --------- ab eodem Arialdus similique commutationis nomine melio|rata res, sicut lex (2) habet, id est tres petie de terra una infra vico Anteniate, prope portam | ipsius castri, est tabule quattuor. ----------------- da monte ipsius Sancte | Marie, da sera Iohanni, da meridie ingresso. ----- per eadem porta petia campiva, locus | qui dicitur pro Ve------, da mane Sancti Alexandri, da meridie via, da sera Sancte Marie, est | per mensura iuge una. Secundo campo, locus qui dicitur ----, coheret ei a mane et a monte Sancti | Marii (c), a meridie Iohanni et est per mensura iugie una. Has denique iam dicte pecie de terra, | qualiter superius legi(tur), inter se commutaverunt una cum accessionibus et ingressoras | earum rerum seu cum superioribus et inferioribus sui, qualiter superius mensura et co|herentes legitur, inter se commutaverunt sibi unus alteri commutationis nomine, per has | paginas tradiderunt, facientes exinde unusquis de quod receperunt tam ipsi quamque et | successores (d) vel heredes legaliter iure proprietario nomine quicquid voluerint aut previ|derint sine omni uni alterius contraditione. Et spoponderunt se ipsi commutatores | suprascriptis rebus quas ab invicem commutationis nomine dederunt ipsi et successores vel h(e)r(ede)s | omni tempore ab omni homine defensare. Quidem et ut ordo legis deposcit et ad hanc | previdendam commutationis nomine accesserunt super ipsis rebus ad previdendam, id est |(p. 142) Vualpertus, presbiter de ordine ipsius Sancte Cremonensis Ecclesie et misso domni Odelrici episcopi | ab eo directo, una simul cum viri et boni homines estimatores qui ipsis rebus | estimarent, id sunt Leo et Maginardo germani, filiis Bonifri, et Gagidulfo filius --- | de Beveningo. Quibus omnibus estimantibus comparuit eorum et estimaverunt quod | meliorata et ampliata res susciperet ipse domnus Odelricus episcopus a parte iam dicti episcopii | quam dedisset ab eodem Arialdo et legibus commutatio hec fieri posset. De quibus et | pena inter se posuerunt ut quis ex ipsis aut successores vel heredes eorum se de hac com|mutatione removere quesierint et non permanserint in ea omnia qualiter superius leg(itur)| vel si ab unumquemque homine quis co dederunt inintegrum ipsi successores vel heredes ab | invicem non defensaverint, componat pars parti fidem servandi pena dupli ipsis rebus | sicut pro tempore fuerint melioratis aut valuerit sub |estimatione in consimiles locas | et pro honore sacerdotii ipsius domni Odelricus nec eis liceat ullo tempore nolle quod | voluit, s(et) quod a me hic semel factum vel conscriptum est sub ius iurandum inviolabi|liter conservare promitto cum stipulatione subnixa. Unde due car(tule) commutationis scri|pte sunt. Actum civitate Cremona, feliciter. Signum + manus Arialdi qui hanc car(tulam) com|mutationis ut supra fieri rogavi et relecta est. + Vualpertus presbiter missus fu|i ut supra et subscripsi. Signum + manibus Leoni et Maginardi seu ----- (e) qui su|per ipsis rebus accesserunt et estimaverunt ut supra. Signum manibus Azoni et ----- | pater et filius et Ildoino de civitate Cremona, lege viventes Romana testes. Signum + | manibus Vuerimberti, filio Andrei, de Arbusco, testis. Signum + manibus (f) Rozo, filius | Arderici, et Martino, filius condam Gaudentio, de civitate Cremona, testes.
(SN) Ribaldus notarius et iudex domni imperatoris scripsi, post traditam complevi et dedi.


(a) Così B, che omette Dei
(b) IV aggiunto da mano moderna nello spazio lasciato bianco dal redattore di B.
(c) Sancti Marii: così B.
(d) La seconda -e- corretta da -a-
(e) Spazio lasciato bianco integrabile con Gagidulfo
(f) mabus senza segno di abbreviazione.

(1) Cf. Cod. Iust. 4, 64, 2.
(2) Cf. Ahist. 16.

Edizione a cura di Valeria Leoni
Codifica a cura di Valeria Leoni

Informazioni sul sito | Contatti