Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

De eodem
In nomine domini Dei et salvatoris nostri Yesu Christi. Henricus gr(ati)a Dei imperator augustus, anno im|perii eius nono, tertio die mensis nove(m)ber, indit(ione) sexta. Commutatio bone fidei noscitur | esse contractum, ut vice emptionis obtineat firmitatem eodemque nexu obligant contra|hentes (1). Placuit itaque et bona convenit voluntate inter domnus Landulfus, episcopus e|p(iscop)ii Sancte Cremonensis Ecclesie, nec non et inter Bonizo presbiter de loco Mozanica et filius condam Ari|aldi, ut in Dei nomine debeant dare, sicut et a presenti dederunt ac tradiderunt, vicissim sibi | unus alteri commutationis nomine. In primis dedit et tradidit ipse domnus Landulfus | episcopus da parte sui episcopii eidem Bonizo presbitero in causa commutationis nomine, id est petia | una de terra aratoria iuris ipsius episcopi, q(ui) est posita in loco Albeningo et est per mensura | iusta iugias tres; coheret ei a mane et a monte via, a sera et a meridie Sancte Marie Laudensis. | Quidem et ad vicem recepit ipse domnus Landulfus episcopus a parte sui episcopii ab eundem | Bonizo presbiter similiter commutationis nomine meliorata res, sicut lex (2) se habet, id sunt petiis vi|ginti octo de terra iuris ipsius Bonizoni presbitero, quibus esse videntur in suprascripto loco Moza|nica et in Casaliclo seu in Lario. Prima petia de terra campia iacet in loco Bragide | et est per mensuram iustam perticas legiptimas quinque et tabules novem; coheret ei a mane et | meridie Sancte Marie, a sera Amizoni. Secunda petia, similiter campiva, ibi prope, est per mensuram iustam | perticas legiptimas tres et tabule decem et octo; coheret ei a tres partes Sancte Marie, a quar|ta parte, quod est a sera, Maginfredi. Tertia petia, campiva, in ipso loco, est per mensura iusta | perticas legitimas tres et tabulas decem et octo; coheret ei a mane Sancte Marie, a meridie Ga|rildoli, a sera Amizoni, a monte Maginfredi. Quarta petia est bosco, est per mensura iusta per|ticas legiptimas quattuor et tabules octo; coheret ei a mane Sancte Marie, a meridie Garildo|li, a sera Amizoni, a monte Ardoini com(e)s. Quinta petia est sedimen, est per mensura iusta tab(u)l(e)| decem et septem et pedes tres; coheret ei a mane et a sera Sancte Marie, a monte via, a meridie Amizo|ni. Sexta petia, vidata, est per mensura iusta pertica legiptima una et tabule decem et oc|to; coheret ei a mane Vuilielmi, a meridie via, a sera et a monte Sancte Marie. Septima petia, | campiva, est per mensura iusta pertica legiptima una et tabule quattuordecim; coheret ei a | mane et meridie Sancte Marie, a sera Maginfredi, a monte via. Octava petia, campiva, est ultra | rio, est per mensura iusta perticas legitimas tres et tabules tres; coheret ei a mane ipso | rio, a meridie Maginfredi, a monte Sancte Marie. Nona petia est poscalia, est per mensuram | iustam perticas legitimas octo et tabule octo; coheret ei a sera Amizoni, a monte Sancte Ma|rie. Decima petia de terra prativa dicitur In Pradella, est per mensura iusta perticas legiptimas | duas; coheret ei a mane Amizoni, a meridie Maginfredi. Undecima petia, prativa, | dicitur Pradella, est per mensura iusta perticas duas; coheret ei a tres partes Arduini | com(e)s, a quarta parte, quod est a sera, Amizoni. Duodecima petia, prativa, est per mensura iu|sta tabules viginti; coheret ei a mane Amizoni, a meridie et a sera Ardoini comes. Tertia | decima petia, campiva, est per mensura iusta perticas legitimas duas et tabule octo, | coheret ei a mane Iohanni, a tres partes Sancte Marie. Quarta decima petia est in lo|co ubi dicitur Campelli, est per mensura iusta tabules viginti due; coheret ei a mane et sera | (p. 122) Sancte Marie, a meridie Iohanni. Quinta decima petia, campiva, est per mensuram iustam | perticas legiptimas duas et tabule sex; coheret ei a mane Ardoini comes, a tres par|tes Sancte Marie. Sexta decima petia, campiva, est per mensura iusta perticas legipti|mas tres et tabule quindecim; coheret ei a tres partes Sancte Marie, a quarta parte, quod | est a monte, via. Septima decima petia, campo, est per mensura iusta perticas legipti|mas quattuor et tabule quindecim; coheret ei a tres partes Sancte Marie, a quarta par|te, quod est a meridie, Ardoini comes. Octava decima petia de terra campiva est per mensura | iusta perticas legitimas quattuor et tabule septem; coheret ei a mane et meridie Magin|fredi, a sera Sancte Marie, a monte Amizoni. Nona decima petia de terra campiva est per | mensura iusta pertica legitima una et tabule tres; coheret ei a mane Amizoni, | a meridie Bernardi, a sera Sancte Marie. Vigesima petia de terra campiva est per mensura iusta | perticas legiptimas duas et tabule octo; coheret ei a mane Amizoni, a meridie et a sera Ma|ginfredi, a monte Gaudoni. Vigesima prima petia de terra campiva est per mensura iusta pertica | legiptima una et tabules undecim; coheret ei a mane Amizoni, a meridie Sancte Marie, a sera | Guilielmi, a monte Ardoini comes. Vigesima secunda petia de terra campiva est per mensura iu|sta pertica legiptima una et tabule novem; coheret ei a meridie Sancte Marie, a sera Amizo|ni, a monte Gaidoni. Vigesima tertia petia de terra campiva iacet locus Bragida de Casa|liclo, est per mensura iusta perticas legiptimas sex et tabule septem; coheret ei a mane | Sancti Fidelis, a monte Amizoni. Vigesima quarta petia de terra, campo, ibi prope, est per mensura iu|sta pertica legiptima una et tabule sedecim; coheret ei a mane via, a meridie Sancti Fidel(is), | a sera Sancte Marie. Vigesima quinta petia de terra campiva est per mensura iusta perticas legi|timas duas et tabule octo; coheret ei a mane et a monte Sancti Fidel(is), a meridie Dagiberti. Vigesima | sexta petia de terra est sedimen, in Casaliclo, est per mensura iusta tabule legitime tre|decim; coheret ei a mane Serio, a meridie Amizoni, a sera via, a monte Dagiberti. Vigesima se|ptima petia de terra, in prato insimul tenente, iacet in prato de Casaliclo, est per mensura iu|sta perticas legiptimas duas et tabule sex; coheret ei a mane Serio, a meridie Amizo|ni, a sera Sancte Marie, a monte Dagiberti. Vigesima octava petia de terra prativa iacet in prato | de Casaliclo, est per mensura iusta pertica legitima una et tabula una; coheret ei a | mane et sera Dagiberti, a monte Sancte Marie, si ibique alie sunt ab omnia coherentes. | Has denique iam dictis rebus superius nominatis vel commutatis una cum accessionibus et in|gressoras seu superioribus et inferioribus earum rerum, qualiter superius l(egitur), et inter se commutave|runt, sibi unus alteri par (a) parti per has paginas commutationis nomine tradiderunt, faciendum | exinde unusquis de co receperunt tam ipsi quamque et successores vel heredes eorum a presenti die | legaliter proprietario nomine quicquid voluerint aut previderint sine omni uni alterius suorumque succes|sores vel heredes contraditione. Et sponderunt se ipsi commutatores sibi unus alteri quis co commu|tationis nomine inter se dederunt inintegrum omni tempore ab omni homine defensare. Quidem et ut ordo le|gis (2) deposcit et ad hanc previdendam commutationis nomine accesserunt super ipsis cau|sis et rebus ad previdendum, id est Petrus presbiter de ordine Sancte Cremonensis Ecclesie, ex misso | eidem domni Landulfi episcopi ab eo directo, una cum bonos homines Deum timentes estimato|res qui ipsis rebus estimarent, id sunt Adelgisus et Rotepaldus seu Ando. Quibus omnibus | (p. 123) estimantibus comparuit eorum et estimaverunt quod meliorata res susciperet ipse domnus Landul|fus episcopus a parte sui episcopio ab eundem Bonizo presbiter quam dedisset et legibus commutatio hec fieri | posset. De quibus et pena inter se posuerunt ut quis ex ipsis aut successores vel heredes eorum se de | hac commutationis nomine removere quesierint et non permanserint in ea omnia qualiter superius legitur, si | ab unumquemque homine quis co ut supra commutationis nomine dederunt inintegrum ab invicem non defensaver|int, componat pars parti fidem servandi pena dublis ipsis rebus sicut pro tempore fuerint meliora|tis aut valuerint sub estimatione in consimiles locas. Et nec eis liceat ullo tempore nolle | quod volui, sed quod ab eis semel factum vel conscriptum est sub iusiurandum inviolabiliter con|servare promiserunt cum stipulatione subnixa. Unde due car(tu)l(e) commutationis uno tenore | scripte sunt. Actum in suprascripta civitate Cremona, feliciter.
+ Ego Bonizo presbiter in hac car(tula) commutationis nomine a me facta subscripsi. Signum +++ | manibus suprascriptorum Adelgisi et Rotepaldi seu Antoni qui super ipsis rebus accesserunt et estima|verunt ut supra. + Ego Petrus presbiter super ipsis rebus accessi et missus fui ut supra et subscripsi. | Signum +++ manibus (b) Petri et Iohanni seu Martini, legem viventes Romana testes. | Signum + manus Dominici testis. (S) Ego Ursus notarius sacri palatii rogatus teste subscripsi.
(SN) Ego Lampertus (c) notarius sacri palatii scripsi, post traditam complevi et dedi.

(a) Così B.
(b) B nibus
(c) Lam- aggiunto da mano del sec. XIX in spazio lasciato bianco dal redattore di B.

(1) Cf. Cod. Iust. 4, 64, 2.
(2) Cf. Ahist. 16.

Edizione a cura di Valeria Leoni
Codifica a cura di Valeria Leoni