Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

De eodem loco
In Christi nomine. Chuonradus gr(ati)a Dei imperator augustus, anno imperii eius Deo propitio sexto, | octavo die mensis dece(m)b(e)r, indit(ione) quinta decima. Commutatio bone fidei noscitur esse contractum, | ut vice e(m)ptionis obtineat firmitatem eodemque nexu obligant contradentes (1). Placu|it itaque et bona convenit voluntate inter domnus Hubaldus, venerabilis episcopus Sancte Cre|monensis Ecclesie, nec non inter Agimone, presbitero et filio condam A(m)broxioni, de loco Cara|vagio, ut in Dei nomine debeant dare, sicut a presenti dedit ipse do(m)nus Hubaldus episcopus | --- Agimoni presbiter, in causa commutationis nomine a presenti die, da pars ipsius | episcopii in iuri, i sunt ca(m)poras peties quinquaginta et septem, de pratis cu(m) aris suarum pe|ties dues iuris domni episcopi Cremonensis Sancte Marie Ecclesie q(ui) sunt positis in ---- | loco et fundo Caravagio. Prima petia, campiva, est ad locus qui dicitur Campania; coheret | ei fines a mane Petri, a sera et a m(on)t(es) via et est per mensura iusta tabule legittime qua|draginta et quinque. Secunda petia, prope, fines a mane Martini, a sera Adammi, et est | per mensura iusta tabule quadraginta et una. Tertia petia, ibi non longe, fines a mane Sancti Nazarii, a meridie Petri et est per mensura iusta tabule quadraginta septem. Quarta | petia, ibi in Campania, fines a mane et a sera --- via, a meridie Sancti Firmi et est per mensura iu|sta perticas dues cum tabulis quinque. Quinta petia, ibi prope, fines a mane fines, a | meridie Leoni presbiter et est per mensura iusta tabule tredecim et dimidia. Sexta petia, | in ipso loco Campania, fines a mane et a sera Sancti Nazarii, a meridie Petri et est per mensura iu|sta pertic(e) due cum tabulis decem et septem. Septima petia, ibi prope, in Campania, | (p. 124) fines a mane Iohanni, a meridie Adammi et est per mensura iusta pertice legitime septem cum | tabule octo. Octava petia, ibi non longe, fines a mane Sancti Nazarii, a meridie Sancti Vicentii | et est per mensura iusta pertic(as) dues cum tabulis quindecim. Nona petia, non multum longe, | fines a mane et a meridie Iohanni et est per iusta (a) pertice tres et dimidia. Decima petia dicitur Cano|va, fines a mane Agimoni, a meridie via et est per mensura iusta pertic(e) due cum tabulis octo. | Undecima petia dicitur Moleduo (b), fines da tres partes Adammi, a meridie Sancti Marcelli | et est per mensura iusta pertic(e) due cum tabulis septem. Duodecima petia dicitur Bragidisco, | fines a mane Ardonni, a meridie via, a sera Ariverti, a (monte)s Sancti Mihaeli et est per mensura iusta per|tic(e) quinque cum tabulis sex. Tertia decima petia dicitur in Cirano, fines a mane eidem Agimo|ni presbiter et de sui consortis, a sera Sancti Auxebi et est per mensura iusta tabul(e) viginti et quinque. | Quarta decima petia dicitur in ipso loco, in Cirano, fines a mane Adammi, a sera Sancti Apolonarii | et est per mensura iusta tabul(e) viginti et octo. Quinta decima petia (c) dicitur Albare, fines | a mane Vualperti, a meridie Sancti Valeriani et est per mensura iusta pertice quattuor cum tabulis | undecim. Sexta decima petia dicitur Silva, fines a mane ipse Agimonus presbiter et de sui con|sortis, a meridie Iohanni et est per mensura iusta pertice tres. Septima decima petia dicitur Mo|lia, fines a mane Iohanni, a meridie Leoni et est per mensura iusta pertice novem cum tabul(is) novem. | Octava decima petia dicitur Schalia, fines a mane Adammi, a (monte)s via et est per mensura iusta | pertic(e) sex. Nona decima petia dicitur Zezo, fines a mane iam dicto Agimoni presbiter et | Iohanni, a meridie Vualperti et est per mensura iusta pertice tres. Vigesima petia, in ipso loco Zezo, | fines a mane Agimoni, a meridie terre Adammi, a m(onte)s -- Agimoni presbitero et est per mensura iu|sta pertic(e) dues et dimidia. V[igesim]a prima petia dicitur Fulgerio, a mane Leoni presbiter, a meridie | et a sera Ardoni et est per mensura iusta tabule quadraginta una. Vigesima secunda petia, ibi | prope, fines a mane Leoni presbiter, a meridie item Leoni presbiter, a meridie item Leoni presbiter, a sera via et est per mensura iusta perti|ce tres. Vigesima tertia petia, ibi non longe, fines a mane Sancti Marcelli, a meridie via et est | per mensura iusta pertice due cum tabulis tredecim. Vigesima quarta petia, in ipso loco, fines a | mane Sancti Marcelli, a meridie Adammi, a (monte)s via et est per mensura iusta pertic(e) dues cum tabul(is)| viginti. Vigesima quinta petia dicitur Rucalia, fines a mane Leoni presbiter, a meridie Benedic|ti, a sera Agimoni, a m(onte)s Sancti Firmi et est per mensura iusta pertic(e) tres et tabule quattuordecim. | Vigesima sexta petia, ibi prope, fines a mane Sancti Marcelli, a meridie Rainaldi, a (monte)s Iohanni | et est per mensura iusta tabule decem et septem. Vigesima septima petia, ibi non longe, fin(e)s | a mane rio Margola, a meridie et a sera via, a m(onte)s Sancti Alexandri et est per mensura iusta tabul(e)| viginti. Vigesima octava petia in -- loco Fulgerio, da tres partes Agimoni, a sera | Gualperti et est per mensura iusta tabul(e) triginta. Vigesima nona petia, ibi prope, fines a mane | et a meridie via, a sera Agimoni et est per mensura iusta tabul(e) q(ui)n(qua)ginta. Trigesima petia dicitur | Sablanario, fines a mane Adammi, a meridie et a sera Agimoni, a m(on)t(es) Vualperti et est per mensu|ra iusta tabul(e) triginta. Trigesima prima petia, ibi prope, in Sablonario, fines a mane Sancti | Firmi, a meridie Petri, a sera Sancti Marcelli, a m(on)t(es) Adammi et est per mensura iusta tabul(e) triginta u|na. Trigesima secunda petia, Albare, fines a mane Iohanni, a meridie Agimoni, a sera rio Margola, | a m(on)t(es) Adammi et est per mensura iusta pertice sex. Trigesima tertia petia, ibi prope, fines a mane | Agimo, a meridie Petri, a sera Ardoni et est per mensura iusta tabul(e) quadraginta et quinque, | (p. 125) Trigesima quarta petia, dicitur in Cirano, fines a mane et a m(on)t(es) Adammi, a meridie Iohanni et est per mensura | iusta tabul(e) quadraginta et quinque. Trigesima quinta petia, ibi prope, fines a mane Burnigi, a m(eridi)e | Agimoni, a sera Adammi, a m(on)t(es) Iohanni et est per mensuram iuxta pertic(e) due. Trigesima sexta petia, ibi | non longe, fines a mane Adammi, a meridie Sancti Marcelli, a m(on)t(es) Iohanni et est per mensura(m) iuxta ta|bul(e) triginta et sex. Trigesima septima petia, ibi, in Ciriano, fines a mane Iohanni, a meridie et a sera via | et est per mensura iuxta tabule quattuordecim. Trigesima octava petia dicitur A Prada, fines a mane | Martini, a meridie Agimoni (d), a m(on)t(es) Sancti Alexandri et est per mensura(m) iuxta tabule quindecim. Trig(esim)a | nona petia, ibi prope, fines a mane Sancti Mari (e) de Bergamo, a meridie via, a sera Sancti Alexandri, a | m(on)t(es) Adammi et est per mensura iusta pertice dues cum tabulis decem et septem. Quadragesima pe|tia, ibi, in Prada, fines a mane Petri, a meridie via, a sera Adammi et est per mensura(m) iuxta pertica una. | Quadragesima prima petia, ibi prope, fines a mane Iohanni, a meridie via, a m(on)t(es) Ariverti (f), | per mensura(m) iuxta pertice due et dimidia. Quadragesima secunda, ibi non longe, fines a mane Sancti | Alexandri, a meridie Iohanni, a sera Adammi, a m(on)t(es) Ardoni et est per mensura(m) iuxta tabul(e) viginti | et novem. Quadragesima tertia petia, in ipso loco, fines a mane via, a m(on)t(es) Sancti Alexandri et est | per mensura(m) iuxta tabul(e) decem et octo. Quadragesima quarta petia dicitur Budiello, fines a mane | Anandrei (g), a meridie Petri, a m(on)t(es)Dagiberti et est per mensura iuxta tabule viginti sex. Quadrag(esim)a | quinta dicitur Canova, fines a mane Adammi, a meridie Sancti Firmi, a m(on)t(es) de heredes condam Mar|tini et est per mensura(m) iuxta tabul(e) triginta et una. Quadragesima sexta, dicitur Moleduho (b), fines a | mane Agimoni, a meridie Petri, a sera Vualperti, a m(on)t(es)Sancti Nazarii et est per mensura(m) iusta(m) pertic(e)| undecim et dimidia. Quadragesima septima petia dicitur Campania, a mane via, a meridie Andrei, | a sera Sancti Nazarii, a m(on)t(es)Petri et est per mensuram iuxta perticas sex (h) cum tabul(is) decem et octo. Quadrag(esim)a | octava petia dicitur A Cruce, fines a mane et a m(on)t(es) via, a meridie Dagiberti, a sera Sancti Alexandri | et est per mensura(m) iustam pertice due. Quadragesima nona petia dicitur Campania, fines a mane de h(e)r(ede)s | condam Giselberti, a sera Vualperti, a m(on)t(es)Petri et est per mensuram iustam pertice quinque cum tabulis sex. | Quinquagesima petia dicitur Via Strinta, fines a mane Sancti Nazarii, a sera via, a m(on)t(es)A|dammi et est per mensura(m) iusta(m) pertice tres. Quinquagesima prima petia, in iam dicto loco | Ca(m)pania, fines a mane et a sera via, a m(on)t(es)Pauloni et est per mensuram iuxta pertice tres cum | tabul(is) octo. Quinquagesima secunda petia dicitur Cesaloga, fines a mane Petri, a meridie Iohanni, a m(on)t(es) via | et est per mensura(m) iusta(m) pertice quattuor. Quinquag(esim)a tertia petia dicitur Bubiano, fines a mane | Bonizoni, a meridie Andrei et est per mensura(m) iusta(m) pertice tres cum tabul(is) octo. Quinquagesima | quarta petia dicitur Niveredo, fines a mane et a meridie via, a sera Mauroni et est per mensura(m) iu|sta(m) tabule triginta. Quinquagesima quinta petia dicitur Via Strita, fines a mane Adammi, a | meridie et a sera Sancti Mari (e) de sorte Ag---, a sera via et est per mensuram iustam pertice tres cum ta|bul(is) octo. Quinquagesima sexta petia dicitur Muleduho (b), fines a mane Sancti Alexandri, a meridie | similiter et est per mensuram iustam pertica una. Quinquagesima septima petia dicitur Silvulla (i), fines a mane rio Murgola, a meridie Mauroni et est per mensura(m) iusta(m) pertica una. | Prima petia de prato dicitur Flugorito, fines da tres partes fossato, a meridie de benefiti|o Siefredi et est per mensura iusta area ex ipso prato iuge una. Secundo prato est ibi prope, | dicitur A Via Magiore, da omnes partes fossato et est area ex ipso prato per mensuram iustam | pertice legip(time)s viginti et quattuor. Quidem et ad vicem recepit ipse domnus Hubaldus episcopus ab eundem Agimone(m) presbitero similiter in causa commutationis nomine a presenti die | a parte ipsius episcopii meliorata res, sicut lex (2) habet, habendum, i sunt camporas sede|cim, de silva petia una, de prato petia similiter una cum aris suarum iuris eidem Agimo|ni presbitero, quibus sunt positis in loco et fundo Mozianica. Prima petia dicitur Costa; coheret | ei fines a mane et a sera fossato, a meridie similiter fossato et est per mensuram iustam iuges leg(iptime)s un|decim cum pertic(is) tres et tab(ulis) decem et novem. Secunda petia dicitur Rucologo, fines a mane rio, | a meridie et a m(on)t(es)Sancti Marii (e) et est per mensura(m) iusta(m) pertice quinque cum tab(ulis) sedecim. Tertia petia dicitur A | Vao de Rio, fines a mane rio, a meridie de heredes condam Lanfranci et Ardoini qui sunt comitis, a | sera et a m(on)t(es) via et est per mensuram iustam pertic(e) tres. Quarta petia dicitur ---- fines a mane | et a meridie Sancti Marii (e) et est per mensura iusta pertice tres. Quinta petia, ibi prope, fines a mane | Sancti Marii (e), a meridie et a m(on)t(es) et a sera similiter et est per mensuram iustam pertice due cum tab(ulis) decem. | Sexta petia, ibi non longe, fines a mane fossato, a meridie de heredes ipsorum Ada(m), Lanfranki, | Ardoini comitis, a sera Sancti Marii (e) et est per mensura(m) iuxta pertice tres cum tab(ulis) quattuor. Se|ptima petia dicitur Ca(m)pelli, da tres partes Sancti Marii (e), a meridie Maginfredi et est per mensura | iusta pertice due cum tabul(is) sex. Octava petia, ibi prope, fines a mane et a meridie vel a sera | Sancti Marii (e) et est per mensura(m) iusta(m) pertice quattuor. Nona petia dicitur Albareto, fines a mane | et a m(on)t(es)Sancti Marii (e), a sera rio et est per mensuram iustam pertice due et dimidia. Decima petia | dicitur Rukelo, fines a mane fossato, a meridie Maginfredi, a sera Sancti Marii (e) et est per mensura | iuxta pertice due cum tabule quindecim. XIa pe(tia) dicitur Molia, fines a mane Maginfredi, | a m(on)t(es)Sancti Marii (e) et est per mensuram iustam tabule triginta et due. XIIa pe(tia) dicitur A Prato Ribal|di, fines a mane Maginfredi, a meridie Sancti Marii (e) et est per mensura(m) iusta(m) pertice sex et dim(idi)a (j). | XIIIa petia dicitur A Curti, fines a mane et a m(on)t(es) Maginfredi, a meridie Sancti Marii (e) et est per men|sura(m) iusta(m) pertice quattuor cum tabul(is) due. XIIIIa petia dicitur Nuce Gisoni, fines a mane de | iam dicto (k) herede comitis, a meridie et a sera Maginfredi, a m(on)t(es) via et est per mensura(m) iusta(m)| tabule decem. XVa pe(tia), ibi prope, fines a mane Auprandi, a meridie Sancti Marii (e), a sera, a m(on)t(es)Ma|ginfredi et est per mensura(m) iusta(m) pertice due. XVIa pe(tia) dicitur Costa, fines a mane fos|sato, a sera rio de Syna et est per mensura(m) iusta(m) pertic(e) XVIIII. Et iam dicta petia de silva | in ipso loco qui dicitur Costa, fines a mane et a m(on)t(es) de predicta (l) habere comitis, a sera Sancti Ma|rii (e) et est per mensuram iustam iugies legi(tima)s dues cum perticis tres. --- Prato dicitur A Prato Ribal|di, fines a mane fossato, a meridie et a m(on)t(es)Sancti Marii (e), a sera Maginfredi et est per mensuram | iustam pertic(e) due cum tabul(is) decem. Has denique iam dictis rebus quod ipse domnus Hubal|dus episcopus in commutationis dederint et predictis rebus quod in commutationis receperint, sicut | supra legitur, una cum accessionibus et ingressoras earum seu (m) cum superioribus et inferioribus suarum, qualiter supra mensura et coherentias l(eguntur), et inter se commutaverunt sibi unus alteri per has paginas co(m)|mutationis nomine tradiderunt, faciendum exinde unus q(ui)de(m) co (n) receperunt tam ipse qua(m)que succes|sores vel heredes eorum aut cui ipsi dederint legaliter a presenti die proprietario nomine quod | voluerint aut previderint sine omni uni alterius contraditione. Et sponderunt se ipsi co(m)mutatores sibi unus alteri tam se ipsi quamque et successores vel heredes eorum ----- rebus ab inivicem | commutationis nomine dederint pars parti omni tempore ab omni homine defensare. Quidem et ut or|do legis depossit et ad hanc previdendam co(m)mutationem accesserunt super ipsis rebus | (p. 127) ad previdendum, id est Huho de Casalibutano, missus eiusdem Hubaldi episcopi ab eo | directo, una cum viris et bonis hominibus estimatores qui ipse res estimaverunt, it sunt | Vualpertus, filius condam item Vualperti, et Mauro, filius condam Iohannis, seu Leo, filius condam Andrei, de | ipso loco Caravagio. Quibus omnibus estimantibus co(m)paruit eis et estimaverunt, quod meli|orata res susciperet ipse domnus Hubaldus episcopus a parte ipsius episcopii quam daret et legibus co(m)mu|tatio hec fieri poss(et). De quibus et pena inter se posuerunt ut quis ex ipsis aut successores vel | heredes eorum aut cui ipsi dederint se de hac co(m)mutatione removere quesierint et non per|manserint in ea omnia qualiter superius legitur vel si ab unu(m)que(m)que homine quisco ut supra co(m)muta|tionis nomine dederunt inintegrum ab invicem non defensaverint, co(m)ponat pars parti fidem servandi | pena dupli ipsarum rerum in predictis locis, sicut superius legitur, melioratis q(ui)de(m) in tempore fuerint a|ut valuerint sub estimatione. Et nec eis liceat ullo tempore nolle quod volui, set quod ab | eis semel factum vel conscriptum est sub iusiurandum inviolabiliter conservare promiserunt | cum stipulatione subnixa. Unde due cartule tenore (o) scripte sunt. Actum in civitate | Cremona, feliciter. + Ego Aimo presbiter in hac cartula co(m)mutationis a me facta subscripsi. | Signum + manum suprascripto Huhoni qui super ipsis rebus accessit et missus fuit ut supra. | Signum manibus suprascriptorum Vualperti et Mauroni seu Leoni qui super ipsis rebus accesserunt | et estimaverunt ut supra. Signum + manibus Alberii et Alberto, de iam dicta civitate, legem | viventes Romana testes. Signum + manibus Silifredi et Andrei seu Lazaroni | de ipsa civitate testes.
(SN) Ego Rainerius notarius (p) et iudex sacri palatii, scriptor huius cartule commutationis, post traditam complevi et | dedi.

(a) Così B, che omette mensura
(b) Così B.
(c) B etia preceduta da lettera coperta da una macchia di inchiostro.
(d) -im- corrette da altre lettere, come pare.
(e) Sancti Mari, Marii: così B.
(f) Segue qua
(g) Così B.
(h) s- corretta da d-, come pare.
(i) Lettura incerta; la prima -l- corretta da altra lettera, pare -c-
(j) -m- corretta da altra lettera.
(k) -o corretto da altra lettera pare -i
(l) -a corretta da -o
(m) -u in sopralinea.
(n) unus q(ui)de(m) co: così B.
(o) cartule-tenore: così B che probabilmente omette uno
(p) B omette notarius

(1) Cf. Cod. Iust. 4, 64, 2
(2) Cf. Ahist. 16.

Edizione a cura di Valeria Leoni
Codifica a cura di Valeria Leoni