Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

[(SN)][A]nno ab incarnatione domini nostri Iesu Christi millesimo centesimo quinquagesimo tercio, mense iunii, indicione prima. Commutacio bone fide[i noscitur esse contractus ut vice emptionis obtineat fir]|[mitat]e[m] hoc eodem nexu obligat contrahentes (1). Placuit itaque et bona convenit voluntate inter do(m)num Lanfrancum, Dei gr(at)ia Laudensem episcopum, nec non et do(m)num Ma[rtinum, abbatem][monasterii Sancte Christine siti]| prope Ollonnam, ut in Dei nomine debeant dare sicut a presenti dederunt ac tradiderunt vicissim unus alteri commutacionis nomine. In primis dedit (a) ipse do(m)nus Lanfrancus episcopus eidem ab[bat]i, a parte ipsius episcopii ad | partem suprascripti monasterii in causa commutacionis, hoc est peciam unam de terra aratoria iuris suprascripti episcopatus que iacet in loco et fundo Orio et in eius curte prope castrum de Muntemalo, et est pecia ipsa de terra per mensuram iustam | pertice legittime quattuor, coheret ei a mane et a meridie et a monte sibi reservat, a ser(o)fluvius Lanbri (b). Quidem et adinvicem recepit ipse do(m)nus iam dictus episcopus, ad partem sui episcopii, a prenominato abbate, a parte sui monasterii, si|[mili modo com]mutationis nomine, melioratam rem sicut lex habet (2), consentiente ipsi abbati Brugnolo da Pusterla advocato ipsius et subter confirmante, hoc est sedimen unum cum hedificio muri super habente iuris suprascripti monasterii |[situm in]fra suprascriptum locum de Muntemalo prope castrum ipsius loci, est est ipsum sedimen per mensuram iustam tabule triginta et novem, coheret et a mane fossatus speldi iam dicti castri, a meridie via, a ser(o) barigand[[..]], a monte flu|[men] Lanbri, et si ibi alii sunt in his omnibus coherentes. Has denique res superius nominatas vel commutatas (c), una (d) cum accessionibus et ingressibus seu cum superioribus et inferioribus earum rerum qualiter superius l(egitur) inintegrum, inter se commutave[runt et]| sibi unus alteri commutacionis nomine tradiderunt ut faciant exinde, tam ipsi commutatores ex his rebus quas invicem in causa commutationis acceperunt quamque et eorum successores et hi quibus ipsi legaliter et canonice de|derint vel habere statuerint de suprascriptis rebus, a presenti die, iure proprietario nomine, quicquid voluerint aut previderint, sine omni unius alteriusve (e) contradicione. Et spoponderunt adinvicem ipsi commutatores se et suos successores |[suprascriptas re]s [qu]as adinvicem commutacionis nomine sibi tradiderunt inintegrum omni tempore ab omni homine defensare. Quidem et ut ordo legis deposscit et ad hanc previdendam commutationem accesserunt super ipsas res ad previden|[das,][ad partem suprascripti] episcopi, Lanfrancus vicedominus ipsius et Calvus, qui dicuntur da Tresino, et ex parte suprascripti abbatis Oldo qui dicitur da Vignade et Mussus Canzo, quibus omnibus extimantibus comparuit quod suprascriptus episcopus ad uti|litatem et proficuum sui episcopii melioratam rem acciperet quam daret, [et] similiter quod iam dictus abbas melioratam rem acciperet ad utilitatem et proficuum sui monasterii quam daret, et quod legibus hec commutatio (f) fieri poterat. De quibus | et penam inter se posuerunt ut quis ex ipsis vel eorum successorum se de hac convenientia et commutatione removere quesierit et non permanserit in his omnibus qui superius l(egitur), vel si ab (g) aliqua (h) contradicente persona predictas res | quas adinvicem commutacionis nomine sibi tradiderunt inintegrum non defensaverint, co(n)ponat pars parti fidem servanti pene nomine duplas res quas adinvicem commutationis nomine sibi tradiderunt et defendere non po|[tuer]int vel subtrahere quesierint, sicut pro tempore fuerint meliorate aut valuerint sub extimatione in consimilibus locis. Et pro honore sacerdocii eorum nec licea[t] eis ullo tempore nolle quod voluerint, s[ed quo]d |[ab eis] semel factum vel quod scriptum est inviolabiliter conservare promiserunt cum stipulatione subnixa. Unde due cartule commutacionis uno tenore scripte sunt. Actum in suprascripto loco Muntemalo, feliciter.
+ Ego Martinus, Dei gr(ati)a (i) abbas, a me factum s(ub)s(crips)i. Ego Burgundius (j) monachus s(ub)s(cripsi). Ego Iohannes mo(nachus) et sacerdos s(ub)s(cripsi). Ego Wazo mo(nachus) s(ub)s(cripsi). Ego Iohannes mo(nachus) et sacerdos s(ub)s(cripsi).
Signum + manus suprascripti Brugnoli advocati suprascripti abbatis, qui interfuit et ei ad suprascriptam commutacionem faciendam consensit ut supra.
S[i]gna + + + + + + + + + + + + manuum Malerbe et Prevedi, qui dicuntur da Vignade, et Martini qui dicitur da Paladino et Viviani Racionathri et Lantelmi da Orio et Alberti da Luviraga et Anselmi da Bre(n)bio et Vuar|nerii Piliciarii et Alberti da Orio et Azonis Barbette atque Iohannis da Sesto seu Ugonis da Luviraga, testium.
(SN) Ego Acerbus iudex ac missus do(m)ni secundi Conradi regis interfui et s(ub)s(crips)i.
(SN) Ego Otto, iudex ac missus do(m)ni tercii Lotharii i(n)peratoris ac secundi Conradi regis, hanc cartulam commutacionis scripsi, post traditam conplevi (k) et dedi.

(a) Su rasura, si intravede una p
(b) La(n)bri nel sopralineo con segno di richiamo.
(c) -u- nel sopralineo con segno di richiamo.
(d) -a corretta su i dilavata.
(e) -ve corretto su rasura, resta il segno diacritico di una i
(f) commutio in A.
(g) Segue espunta i
(h) Su rasura, segue espunta c
(i) Segue una a
(j) -g- corretta da d
(k) complevi in A.

(1) Cfr. Cod. Iust. 4.64.2.
(2) Cfr. Ahist. 7 (16).

Edizione a cura di Ada Grossi
Codifica a cura di Ada Grossi