Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(SN) Anno ab incarnatione domini nostri Iesu Christi millesimo centesimo octuagesimo, quarto kal(endas) agusti, indic(tione) tertia decima. Presentia bonorum hominum quorum nomina subter leguntur, Otto Dulcianus et Manfredus de Soltarego, | assesores domini Iohannis de Calapino, dederunt m(ich)i Bassacomiti notario parabolam publicandi (a) et in actis publicis redigendi dicta seu depositiones testium qui fuerunt dati sub ipsis Manfredo et Ottone | per suprascriptum dominum Iohannem de placito quod erat sub ipso domino Iohanne vel eius misso inter dominum Albericum, Dei gratia Laudensem episcopum, et ex altera parte seniores de Cotonio, quorum testium depositiones sunt hee (b). Testes domini | episcopi. Ser Adam Guerenzonus iurato dixit idem quod Zanonus preter de porcario et campario, idem quod Arlotus Ignolatius et preter de offensione facta ab Ucheto Cornexano homini illorum de Trexeno quod nichil scit | et preter de offensione fratrum Bonani quod nichil sit nisi per auditum, et de malga idem, et de francamente stare homines illorum de la Pusterla et illorum de Vaierano dixit idem quod primus et addidit quod quando consules in|trant in curtes episcopi ad (c) auferentur pignora quod per parabolam gastaldi intrant, de habitatione Liprandi ferarii et Petri ferarii d[i]cit quod nichil sit, sed Albertus ferarius (d) vidit stare in sedi|mine illorum de Vaierano. De offensione (e) facta ab Obizonis Bellomis idem quod primus. Int(errogatus) si scit quod boni seniores m(en)dassent Iohanni Trovorzii per illos de la Pusterla, dixit: 'Nescio'. Int(errogatus) si Guilielmus Bign[a]|mi m(en)davit per Rogerium, respondit: 'Nescio'. De (f) vinzuta Malfaxati nichil sit. Int(errogatus) si seniores de la Pusterla et illi de Vaierano habent honorem curtis, respondit: 'Nescio'. De fabula facta Arnoldo de Va|ierano, nichil sit nisi per auditum. Ser Petrus Guerenzonus iurato dixit idem quod primus preter de guardatione porcorum et blavarum, quam dicit per credentiam, et preter de offensione facta ab Ugone Cornexano | quod dixit quod iuravit stare sub precepto Ard(er)ici et si emendassed (g) per consules loci nichil scit et si emendassed (g) Ard(er)ico nichil scit, et preter quod dixit quod erat iusta Lafrancum Ospertum quando percusus fuit a fratre | Bonani et quod dixit quod quilibet qui cucurerunt per Ardizonem Notam emendaverunt sol(idos) III et preter quod non vidit malgam per Ardericum de Merlino. Int(errogatus) si milites habeant onorem curtis, dixit: 'Nescio' et preter quod | quando consules intrant curias episcopi solummodo intrant per banos, preter quod non vidit Ambrosium Mirasolem m(en)dare Ugoni Cornexano per consules loci et nec per alium et preter q[uod][[.....]]| Guilielmus Bignam(i) m(en)dassed (g) per Zestaresem et preter quod nescit si posuised (g) se sub Ambrosio et iurased (g) stare precepto eorum et preter quod dixit per auditum quod primus de fabula pagana. Int(errogatus) de onore [curtis]| si scit domini episcopi, respondit: 'Sic credo'. Ser Petrus Bignam(i) iurato dixit quod nichil (h) scit de castelantia nisi quod ipse dat. Camparii de foresto et de guida ponuntur et elliguntur a gastaldo e[piscopi. Campa]|rii blavarum elliguntur per consules loci et investiuntur per gastaldum domini episcopi et idem dixit de ferario et credit quod ferarius et camparius serviunt gastaldo sine datione et credit [quod] (i) | gastaldus guartaduram porcario de porcis. De banno foresti dixit idem quod Zanonus et de portil(e)(j) idem quod Zanonus preter quod sine parabola gastaldi accipiunt de lignis. De offensione fac[ta]| homini illorum de Trexeno scit, sed per quem fuissed (g) emendata nescit, et dixit quod Ardericus cepit illum Ugonem et iste testis ivit ad eum et interrogavit eum: 'Quare cepistis Ugonem?' et ipse respondit ei: 'Non fe|ci pro malo'. De iuramento et mendantia nichil sit et de offensione facta a fratribus Bonani nichil sit nisi per auditum et de emendatione facta Ardizoni (k) Note (l) nichil sit nisi per auditum. De stare | francamente homines illorum de Vaierano et de la Pusterla, idem quod Zanonus. De pulis datis suprascriptis dominis et de guadia et de ovis nichil sit nisi Zanebellus de Laude aduc non sunt octo dies fecit | securitatem Petracio de la Pusterla de stare suo precepto de quibusdam arboribus quas inciderat. De albergatione rusticorum illorum de Vaierano et de la Pusterla et de consulibus, idem quod primus |[et] credit quod tenent cum onore totum illud quod tenent in loco de Cotogno. De habitatione ferariorum, idem quod primus, sed de investitura eorundem nichil sit et dixit quod Guilielmus Bignam(i)|[p]osuit se sub illis de Merlino pro offensione facta Ambrosio Mirasole et hoc vidit. De iuramento nichil scit. Int(errogatus) de aliis questionibus nichil scit et credit quod milites habent de sediminibus loci |[med]ietatem. De emendantia fosati nichil scit. De investitura porcarii facta a Petro Tardio dixit quod Albericus de Goldenigo fecit investire porcarium postea per consulem loci, sed non fuit fac[ta]|[c]o[n]cordia vicinorum quia Petrus Tardius non erat gastaldus nisi per consules Laude et episcopus Albericus tunc erat in disscordia (m). Ser Iohannes Cornexanus iurato dixit idem quod Zanonus preter quod credit quod |[fe]rarius laborat gastaldo sine datione, sed credit quod dat campario et porcario, preter de portil(e) quod non accipiunt (n) sine parabola (o) gastaldi, preter de captura quia dixit quod non cepit eum nisi |[[...]]asa ne interficeretur. De offensione facta a fratribus Bonani nichil scit nisi per auditum et de facto Ardizonis Note idem quod Zanonus, 'et ego cum patre meo et cum matre mea emendavimus XII sol(idos)'. |[In]t(errogatus) si milites teneant (p) cum onore illud quod tenent in curte de Cotogno, dixit: 'Nescio'. De habitatione Liprandi ferarii dixit idem quod Zanonus, sed non erat ferarius alocatus et preter quod nescit quod Obi|zoni m(en)dasset (q)Bellomis comuniter per homines loci et preter quod non recordatur quod Guilielmus Bignami m(en)davit per Rogerium Ambrosio Mirasole et si iurased (g) de stare suo precepto et preter quod nexit si |[fab]ula pagana foret facta per parabolam episcopi vel per gastaldum suum, sed bene scit quod (r) facta fuit. Int(errogatus) si milites habent onorem curtis, respondit: 'Non sum certus'. Int(errogatus) si milites habeant |[m]edietatem de sediminibus loci, respondit: 'Credo'. De omnibus aliis questionibus dixit idem quod Zanonus. Ser Guilielmus Gavaxo iurato dixit idem quod Zanonus preter de campario et porcario quod nesit si sine (s) datione |[ser]vient ei et preter de offensione facta ab Ugone Cornexano homini illorum de Trexeno quod nescit per quem fuissed (g) emendata et de captura nescit nisi per auditum et de offensione facta a |[frat]ribus Bonani in Lafranco Osperto nichil (t) scit et de facto Ardizonis Note nichil sit (u). De malga posita ab Arderico nichil sit. Int(errogatus) si vidit homines suprascriptorum de Vaierano et de | la Pusterla stare francamente quod non darent ova vel pullos, fodrum vel albergariam, respondit sic. De guadia data et de ovibus et de pulis sicuti Zanonus et albergare vadunt eos quando leva[nt]| blavam et preter quod nesit si tenent cum onore illud quod tenent in loco de Cotogno. De habitatione Liprandi ferarii et Alberti nichil scit nisi per auditum et preter quod dixit quod Guilielmus Bignami steti[t]| in comandamento Ambrosini Mirasoli et illorum de Merlino et quod iuravit stare eorum precepto, sed non fuit ibi ubi hoc (v) fecissed (g) et si Malfaxatus vicissed (g) Mallifiozios dixit |[quod] audivit dici. De fabula facta dixit per auditum. De omnibus aliis questionibus dixit sicuti Zanonus. Int(errogatus) si milites habeant onorem curtis, respondit: 'Nexio' et dixit quod credit quod medietas sediminum | loci est militum et de emendantia (w) Malfaxati audivit dici quod facta fuit. Ser Martinus de Castilione iurato dixit idem quod Zanonus preter quod nescit si camparius et porcarius serviunt ei sine datione et (x) | preter de offensione facta ab Ugone Cornexano homini illorum de Trexeno nichil sit nisi per auditum et de malga nichil sit posita ab Arderico de Merlino (y) et preter de habitatione Liprandi ferarii, quia | dixit quod stabat et laborabat quibusdam hominibus, et preter quod dixit quod eodem tempore habitabat Albertus ferarius in sedimine illorum de Vaierano, sicut credit, et preter quod nesit quod Obizoni m(en)dassent Bellomis et preter | quod nesit quod Guilielmus Bignam(i) fecissed (g) m(en)dantiam per illorum de Merlino et nec posuissed (g) se sub Ambrosio vel iurased (g) de stare eius precepto, et de omnibus aliis questionibus dixit idem quod Zanonus. Int(errogatus) si mi|[l]ites habeant onoris (m) curtis, respondit: 'Nescio' et si habent medietatem sediminum loci, respondit: 'Nescio'. De m(en)dantia fosati Malfaxati dixit: 'Nichil scio', sed dixit quod fosatum non est in curte Cotogni. Ser Petrus |[Tar]dius iurato dixit idem quod (z) Zanonus et addidit quod fuit gastaldus episcopi nec dat gastaldus episcopi aliquid porcario pro guardatura porcorum, 'quia (aa) ego mansi in gastoldatico diu et idcirco | scio quia nichil dedi'. De offensione facta ab Ugone Cornexano homini illorum de Trexeno et de captione facta ab Arderico de Merlino dixit idem quod Zanonus per auditum et de iuramento idem et nichil sit de of[fen]|sione facta a fratribus Bonani nisi per auditum et de facto Ardizonis Note idem quod Zanonus. Int(errogatus) de malga posita ab Arderico de Merlino dixit quod eo tempore quando Ardericus tenebat locum de Coton[io]| per episcopum, 'Egomet (bb) tenui ipsa in domo mea per consensum ipsius Arderici ideo quia erat gastaldus domini episcopi', sed dixit quod domini illorum de Vaierano vadunt albergare domos rusticorum suorum quando le|vant blavas et preter quod nescit si milites teneant cum onore illud quod tenent in Cotogno et dixit quod Liprandus ferarius non erat ferarius alogatus, non credit, et preter quod vidit Albertum ferarium | stare in sedimine illorum de Vaierano et preter quod nescit si Ambrosius Mirasole m(en)dassed (g) Ugoni Cornexani per consules loci et preter quod nesit si Obizoni m(en)dassent Bellomis comuniter per homines loci | et preter quod audivit dici quod Pesclenati fugierunt placitum episcopi et preter quod nescit si Guilielmus Bignami m(en)dassed (g) per illos de Merlino vel si iurased (g) de stare eius precepto. Int(errogatus) de fabula dixit idem |[quod]Zanonus per auditum. Int(errogatus) si milites habeant onorem curtis, respondit: 'Nescio'. Int(errogatus) si milites habeant medietatem sediminum loci, respondit: 'Sic credo cum vilanis' et de fosato idem quod Mar|[t]inus. Ser Petrus Zimellus iurato dixit idem quod Zanonus Gixilanus preter quod de offensione facta ab Ugone Cornexano homini illorum de Trexeno nescit nisi per auditum. De offensione facta a fratribus Bonan[i]|[L]afranco Osperto dixit quod interfuit percusioni sed quia postea act(um) sit dixit se nichil scire. De facto Ardizonis Note dixit per auditum quod venerat ob illam offensam quam fecerunt fratres Bonani, | sed postea quid contigerit ita dixit quod primus. De malga posita ab Arderico de Merlino (cc) nichil sit et preter quod nescit si Liprandus ferarius esset comunis ferarius vel investitus a gastaldo episcopi et preter | quod nescit de habitatione Alberti ferarii et preter quod nesit si Ambrosius Mirasole m(en)dassed (g) per consules loci Ugoni Cornexano et preter quod nescit quod Obizoni m(en)dassent Bellomis (dd) per | credentiam et preter quod audivit dici quod Peclenati vicerunt episcopum de castelantia (ee) quam petebat episcopus etiam si derelinquerent sedimina castelli et preter quod nescit si Guilielmus Bignami m(en)|dassed (g) Ambrosio Mirasoli, preter quod audivit dici quod Malfaxatus vicit Obizonem Pagani et Malfitios, missos episcopi, de placito guadie bisschizate ab Alberico Rubeo, rustico (ff) illorum de V[a]|ierano. De fabula pagana facta Arnoldo de Vaierano sed qua de causa contigerit et postea se concordavit. De pecoribus tente (m) per illos de la Pusterla in loco Cotogno nich[il]| sit et per auditum sit de pecoribus tente (m) ab illis de Vaierano ad casinam suam. Int(errogatus) si milites habeant onorem curtis, dixit quod sui masarii dant sibi suum drictum. Int(errogatus) si mi[li]|tes habeant medietatem sediminum, dixit quod dicitur de aliis idem quod primus. Ser Mussus Biliani iurato dixit idem quod primus preter de offensione facta homini illorum de Trexeno, nescit si fuissed (g) facta | per Ardericum predictum, sed dixit quod posuit eum in turem et de offensione facta a fratribus Bonani dixit idem quod Petrus Zimellus et dixit de offensione (gg) quam fecit Manisacco quod amo|re Dei dimisit ei denarios XIIII quos debebat pro medicatura plage et preter quod non scit si Ambrosius Mirasolem m(en)dassed (g) Ugoni Cornexani per consules loci de facto Obizonum et de | Bignami (hh) et de Pectenatis nichil scit et de Bellomis idem, et de fabula pagana facta dixit per auditum. De omnibus aliis questionibus dixit idem quod primus. Int(errogatus) si vidit illos de la Pusterla et de [Va]|[i]erano vel alios pro eis tenere, dixit non, preter quod Malfaxatus tenebat suas quando ibi habitabat. Int(errogatus) si milites habeant onorem curtis dixit: 'Non credo' (ii). Int(errogatus) si milites habeant medietatem sediminum, dixit circa hoc potest esse. Int(errogatus) si episcopus Lafrancus misised (g) fodrum vilanis, dixit quod non recordatur. | Ser Ugo Cornexano iurato dixit quod de questione castelantie nichil sit. De ferario et campario et porcario, idem quod primus preter quod nescit si camparius et porcarius serviat gastaldo | sine datione et de focatico (jj) idem quod Zanonus. De banno foresti idem quod Zanonus et de portil(e) idem et dixit quod ipsemet (bb) fecit offensionem homini illorum de Trexeno et naravit totum factum | sicuti Zanonus et de captione (kk), preter quod dixit quod non iuravit stare precepto Arderici et quod non dedit Arderico aliquid. De offensione facta ab (m) fratribus (ll) Bonani et de Ardizone Nota nichil scit. | De malga posita, idem quod primus [per] auditum. Int(errogatus) si vidit homines supradictorum militum stare francamente quantum ad episcopum ita quod non darent fodrum vel albergariam de offensis factis extra castellum et spoldoallum, respondit sic. Int(errogatus) si homines | illorum de la Pusterla et de Vaierano dant pullos et guadiam et ova suprascriptis dominis, respondit sicuti primus et albergant eos quando dividunt (mm) blavam. De levatione consulum et quod intrant in curtes episcopi dixit idem quod Zanonus. Int(errogatus) si milites |[ten]eant (p) cum onore totum illud quod tenent in loco Cotogno, dixit sic. De habitatione Liprandi ni[ch]il sit et de habitatione Petri dixit idem quod primus. De habitatione Alberti ferarii nichil scit et 'Ambrosinus Mirasole m(en)davit m(ich)i per cons[ul]es | loci'. De offensione quam fecit frater eius et de ofensione facta Bellomis, idem quod primus, et si Peclenati vicissent episcopum de castelantia nichil sit. De aliis questionibus int(errogatus), nichil sit. De pecoribus detentis a militibus dixit idem quod primus. |[Ser]Decemb(er) de Mola iurato dixit idem de investitura campariorum et porcariorum quod primus per auditum et focatico et de banno foresti idem quod Zanonus. Int(errogatus) si homines illorum de la Pusterla et illorum de Vaierano manent francamente, [di]|[xit idem] quod Zanonus. De pulis datis illis de la Pusterla dixit idem quod primus per credentiam et de guadia data a suprascriptis militibus a rustiscis suis dixit quod ab (m) quindecim diebus in zae vidit Iohannembellum de Laude dare guadiam [illi]|[de la] Pusterla domino suo. De avibus datis nichil sit. De (nn) albergaria dixit quod fatiunt militibus quando volunt albergare et de ellevatione consulum et de intratione in curtes episcopi causa auferendi pignora, idem [quod][[......]]. | Int(errogatus) si milites tenent illud quod tenent in loco Cotogno cum onore, dixit sic credit. De habitatione Liprandi et Alberti, idem quod primus. De omnibus aliis questionibus int(errogatus) nichil sit. Ser Cremoxanus Massa iurato [dixit idem]| quod Zanonus preter quod dixit quod porcarius custodit porcos gastaldi sine datione aliqua, preter de offensione facta a fratribus Bonani Lafranco Osperti nesit qualiter m(en)dantiam processised (g) sed Ardizo[nus No]|ta obvenit (oo) et taliter fecit sicuti dixit Zanonus et de malga idem quod primus. De guadia data suprascriptis dominis idem quod Decemb(er) et dixit quod Liprandus ferarius non erat ferarius vixinore et de menda[ntia]| facta offensionis Manisachi dixit se nichil scire et nec sit quod Ambrosinus Mirasole m(en)dassed (g) consulibus loci Ucheto Cornexano et nesit quod Belomi habuissent m(en)dantiam ab Obizo[nis]| per comune loci et preter quod audivit quod Malfaxatus vicit missos episcopi per guadiam (pp) bisscizatam a rustico illorum de Vaierano. De omnibus questionibus int(errogatus) dixit idem quod Zanonus, scilicet de scriptis (qq). Int(errogatus) si mi[lites]| habeant onorem curtis et si habeant medietatem sediminum, dixit quod nichil scit et scit quod episcopus Lafrancus posuit fodrum supra vilanos suos sed si super (rr) alios posuissed (g) nescit et ipsemet (bb) dedit fodrum | de malga posita a suprascriptis dominis dixit idem quod Mussus Bilianus. Et omnes illi testes qui se concordant co(n)Zanono non dicunt quod paterentur in pedibus nec quod essent (ss) consules. Interfuerunt ibi in civitate | Laude, ubi iam dicti Otto Dulcianus et Manfredus de Soltarego, assessores suprascripti domini Iohannis de Calapino, dederunt parabolam m(ich)i Bassacomiti notario publicandi et in actis (tt) publicis redigendi dicta |[se]u depositiones testium suprascriptorum, Lafrancus de Palatino et Gualterius de Rico et Tapinus de Cavenago et Presbiter Spazamensa et Gualterius de Overgnaga et Vincentius de Fusiraga | et Trussus de Boldonis et Gufredi et Gualfredi Bosoni et alii plures testes.
(SN) Ego Bassacomes, domini Frederici imperatoris notarius, parabolam (m) suprascriptorum Ottonis et Manfredi dicta seu depositiones suprascriptorum testium publicavi et in actis (uu) publicis redigi.

(a) Corretto da publig mediante espunzione della g
(b) Due segni diacritici sulle e
(c) Così A, forse per ut
(d) Albertus ferarius: così A.
(e) Segno abbreviativo superfluo sulla -e
(f) Segue depennata s
(g) -sed: così A.
(h) -l corretta su s
(i) Segue depennato all'inizio del rigo successivo camparius
(j) et portil(e) in A.
(k) Segno abbreviativo superfluo sulla d
(l) Corretto da Nocte mediante espunzione della c
(m) Così A.
(n) accipiut in A.
(o) Segue depennato episcopi
(p) teneat in A.
(q) mendasset in A.
(r) Aggiunto successivamente dalla stessa mano.
(s) nesit sine in A.
(t) nichis in A.
(u) Segue depennato nisi per auditum
(v) ibi hoc in A.
(w) emendatia in A.
(x) Segue all'inizio del rigo successivo et
(y) -li- corretto precedente scrittura.
(z) Segue depennato Zonus
(aa) qui in A.
(bb) Segno abbreviativo superfluo su met
(cc) Corretto da Merilino mediante espunzione della prima -i-
(dd) Bellomi in A.
(ee) -e- corretto su a
(ff) Corretto da rusticorum mediante espunzione del segno abbreviativo per rum
(gg) Segue depennato facta
(hh) Bignami in A.
(ii) Interrogatus - credo: ripetuto.
(jj) Corretto da foticatico mediante espunzione di ti
(kk) Corretto da camptione mediante espunzione del segno abbreviativo.
(ll) -ibus corretto su precedente scrittura.
(mm) -t corretta su lettera precedente.
(nn) Segue depennata l
(oo) Corretto da obitvenit mediante espunzione di it
(pp) Segue depennata i
(qq) -t- corretta su lettera precedente.
(rr) sed super in A.
(ss) esset in A.
(tt) acti in A.
(uu) Segue depennato pl

Edizione a cura di Ada Grossi
Codifica a cura di Ada Grossi