Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(SN) Anno dominice incar(nacionis) milleximo centeximo nonageximo, die mercurii decimo die mensis octubris, indic(ione) nona. | In ecclesia Sancte Marie Maioris civitatis Mediol(ani). In presentia Arnaldi de Bu(m)bellis et Obizonis Guarengi et | Lanterii Maginarii de Novate, testium, precepit m(ih)i Ambrosio Abandonato et parabolam dedit do(m)nus Rogerius de | Sedriano, arbiter electus ab utraque parte, ponendi in formam publice scripture et autenticandi testes do(m)ni Petri, | archipresbiteri ecclesie Sancte Marie de Monte, contra Petrum Gafaronum de Varisio et testes ipsius Petri Gafaroni contra ipsum archi|presbiterum. Dicta autem testium ipsius archipresbiteri datorum nono die mensis agusti prox(ime) preteriti sunt hec. § In primis presbiter Iohannes ecclesie | Sancti Victoris de Varisio iur(ato) dixit quod archipresbiter Landulfus ecclesie Sancte Marie de Monte vendidit suprascripto Petro Gafarono et fratribus et pa|truis suis petiam .I. terre iacentem prope mercatum de Varisio ubi dicitur ad Gacianum pro pretio librarum .XX. et sol(idorum) .VIII. d(e)nariorum t(erciolorum), "sic(ut) legitur in quoddam pu|blico instrumento (1) a me presbitero Iohanne viso et lecto: nam ipsi vendic(ioni) non interfui, set instrumentum illius mercati vidi et legi. Et hoc fuit t(em)pore archiepiscopi Uberti (2): | plus est annis .XXX. Et illa petia erat ipsius ecclesie Sancte (a) Marie. Et ab introitu M(ediolani) infra, t(em)pore archiepiscopi Galdini (3), prepositus Algisius de Varisio emit (4) | ea(n)dem petiam, scilicet ab ipso Petro duas partes et a quondam Iohanne patruo suo tertiam partem illius petie, pro libris .LXVI. (b) et plus t(erciolorum), scilicet a Petro duas | partes pro pretio librarum .XLI. et sol(idorum) .VI. aut plus et, infra annum .I. aut (c) plus, postea (d) tertiam partem ab illo quondam Iohanne patruo suo pro libris .XXV. parum minus. | Et cum archipresbiter Petrus audisset ipsam petiam esse venditam ab illis Gafaronis pro tam maximo pretio, deposuit querimoniam de illo (e) preposito apud | archiepiscopum Galdinum, qui archiepiscopus illud placitum delegavit in d(omi)num archidiaconum Ubertum, qui postea fuit papa (5), et causa diu sub illo archidi|acono agitata inter illum do(m)num Petrum et suprascriptum prepositum de illa petia terre quam do(m)nus Petrus petebat sibi dimitti debere, ad partem ec|clesie Sancte Marie ad Montem, allegando sine parabola archiepiscopi Uberti venditam fore Gafaronis ab archipresbitero Landulfo et citra formam iuris | esse venditam. Pronuntiavit per sententiam (6) ille do(m)nus archidiaconus ut ille prepositus dimitteret ei do(m)no Petro illam terram, eo Petro iurante | quod sine parabola archiepiscopi vendita fuit ab archipresbitero Landulfo ipsis Gafaronis, et ut ipse do(m)nus Petrus redderet libras (f) .XX. et sol(idos) .VIII. | t(erciolorum), quas Petrus Gafaronus cum fratribus et patruis suis in ea dederat. Et sic iuravit ille archipresbiter Petrus per suum advocatum, me vidente, | intus gorium de Varisio, presente illo Petro Gafarono et aliis multis ibi presentibus, ubi predictus domnus (g) Ubertus archidiaconus dedit | illam sententiam (h); et antea, me absente et ipso preposito et Petro absentibus, per contumatiam dederat ille archidiaconus (i) illam sent(entiam) in | Mediolano, sic(ut) ipsemet archidiaconus dixit nobis in gorio nostro quando iterum, nobis presentibus, dedit illam sent(entiam)(j). Et hoc facto, fuit ipse prepositus co(n)questus de illo Petro et Iohanne patruo suo apud consules Mediol(ani) ut redderent pretium illius terre | a .XX. libris et sol(idis) .VIII. in sursum, de quibus libris .XX. et sol(idis) .VIII. dederat ille do(m)nus Petrus illi preposito de eadem terra ab uno capite in solutum (7). | Et ipse Petrus r(espondit) quod bene reddiderat (k) ipsi preposito illud pretium a .XX. libris et sol(idis) .VIII. in sursum (l), quod bene probavit per plures falsos testes, scilicet | per Rigizolum de Castobeno et Belinum de Cardabia et per unum alium de Novelina, quos ille prepositus reprobavit per (m) suos testes | et etiam ipsi testes Petri, adquisita primo ab eis fidantia a consulibus Mediol(ani), dixer(unt) et confessi fuer(unt) se falsum testimonium | reddidisse pro illo Petro contra prepositum, et quod nichil inde sciebant. Et sic fuit sententiatum a consulibus ut ipse Petrus solveret. Qui | Petrus dedit postea in solutum pro duabus partibus ipsi preposito de terra sua de Castobeno (8) et Anricus Balionus, qui debebat ei Petro | dare libras .VI., dedit ipsi preposito in solutum pro illis libris .VI. terram in Castobeno (9). Set ad sententiam 10 consulum M(ediolani) non fui ego, set | non inde dubito, quia prepositus cum aliquibus de fratribus ecclesie interfuit, sic(ut) bene postea audivi ab eis". Int(errogatus) si scit vel credit d(omi)num | archiepiscopum Ubertum dedisse parabolam archipresbitero (n) Landulfo vendendi illam terram Gafaronis, r(espondit): "Nescio, set bene credo, si ar|chipresbiter petiisset (o) parabolam vendendi ab archiepiscopo, bene habuisset et firmasset, quia bene scio quod archiepiscopus Ubertus valde | diligebat illum archipresbiterum". Int(errogatus) si Petrus Gafaronus vel Iohannes patruus suus restauravit preposito de Varisio pretium | terre quod ille prepositus dederat Gafaronis et si terram habuit (p) prepositus pro restauratione, r(espondit): "Sic, ut supra dixi, preter de libris | .XX. et sol(idis) .VIII., de quibus dedit ille do(m)nus Petrus de eadem terra in solutum ipsi preposito". Int(errogatus) si fraus fuit co(m)missa ab illo preposito vel | ab archipresbitero in illo mercato, r(espondit): "Non ut sciam". Int(errogatus) si interfuit illi mercato, r(espondit): "Non (q) recordor (r)". Et dixit quod ille libre .XX. et sol(idi) .VIII. | pertinebant suprascripto Petro pro duabus partibus et suprascripto Iohanni pro tertia parte et superfluum ita solver(unt), scilicet Petrus duas partes et Iohannes | tertiam, usque ad integram solutionem pretii quod receper[u]n[t] ab illo preposito. Coheret predicte petie, que dicitur ad Gacianum: a mane et | a mont(e)(s) via, a meridie et a sero Sancti Victoris de Varisio. § Do(m)nus Ardericus archipresbiter de Sclano iur(ato) dixit idem et eodem modo inter|rogatus et idem r(espondit). § Presbiter Guilielmus, macicodanus Varisiensis ecclesie, iur(ato) dixit idem et eodem modo interrogatus et idem r(espondit). Et dixit quod inter|fuit mercato facto inter quondam archipresbiterum Landulfum et Gafarones (t) de illa terra et dixit quod ipse et Guifredus clericus de Vellate fideius|serunt in instrumento vendic(ionis) facto ab illo presbitero Landulfo Gafaronis (u) de illa petia terre quod facerent d(omi)num archiepiscopum | firmare illam car(tam). § Dicta autem testium Petri Gafaroni datorum .VI. kal(endas) octubris (v) sunt hec. In primis Landulfus, capellanus monasterii de Cantu|rio et qui fuit archipresbiter suprascripte ecclesie Sancte Marie, iur(ato) dixit: "Bene sunt anni .XXX. vel circa id quod ego vendidi Gafaronis de Va|risio, scilicet quondam Iohanni et Obizoni patri suprascripti Petri et Girardo fratribus, ex precepto et ex mandato et parabola d(omi)ni archiepiscopi Uber|ti, petiam .I. terre, in qua erat vinea, iacentem prope mercatum de Varisio ubi dicitur ad Gacianum pro pretio libr(arum) .XX. parum plus d(e)nariorum tertiolorum; | coheret ei: a mane et a mont(e) via, alias coherentias nescio nec quot pert(ice) sit. Quod pretium totum dedi Alberto Salvatico | pro mercato terre de Bugezate, quam emi 11 ab eo Alberto, ad partem suprascripte ecclesie Sancte Marie, pro pretio librarum ducentarum | libr(arum) decem minus. Et predictam petiam ipsi Gafaroni antea tenebant per illam ecclesiam et de ea investiti erant (12) ab archipresbitero | Gualdo, qui ante me fuit, et in ea vineam fecerant et debebant dare med(ietatem) ipsi ecclesie; et quia malum inde fatiebant m(ih)i, quia | non dabant m(ih)i meam rationem, ideo i(m)petravi ego parabolam ab archiepiscopo Uberto, qui tunc erat, vendendi ipsam petiam | terre illis Gafaronis, qui m(ih)i bene dedit parabolam vendendi eam antea quam eam venderem". Interrogatus quare non fecit predictum | archiepiscopum firmare illam car(tam) vendic(ionis) quam fecit Gafaronis de illa petia terre, r(espondit): "Quia non fuit ei portata illa | car(ta): nam, si portassem eam ei archiepiscopo (w), bene firmasset eam, sic(ut) bene firmiter credo, quia bene dederat m(ih)i parabolam | vendendi eam". Int(errogatus) si archipresbiter fuit in placito cum preposito de Varisio et si obtinuit et si dedit ipsi preposito de | terra Sancte Marie tantam que fuit estimata libr(e) .XX., r(espondit): "Nescio". Int(errogatus) si tunc plus valebat illa terra, r(espondit): "Plus valebat | nescio quantum, set tamen tunc non plus habere volui". Int(errogatus) ubi i(m)petravit illam parabolam ab archiepiscopo Uberto, r(espondit): "In | ecclesia Sancti Victoris de Varisio". Int(errogatus) quis alius aderat ibi, r(espondit): "Multi aderant de quibus non recordor". § Guilielmus Ma|tonus, hostiarius d(omi)ni archiepiscopi (x), iur(ato) dixit: "A .L. a(nnis) infra et a .XX. a(nnis) supra (y) ego eram cum d(omi)no archiepiscopo Uberto in ecclesia Sancti | Victoris de Varisio, ubi vidi quod archipresbiter Landulfus Sancte Marie venit ad ipsum d(omi)num archiepiscopum et dixit: "D(omi)ne, ego | habeo emptum terram satis in loco Buchezate ab Alberto Salvatico et non possum solvere pretium n(is)i vendidero unum | clausum quod tenent Gafaroni in capite mercati de Varisio per me. Date m(ih)i parabolam (z) ut eum vendam". Et | tunc vidi quod ipse d(omi)nus archiepiscopus dedit ei parabolam vendendi illud clausum, quod clausum ipse archipresbiter postea eo t(em)pore vendi|dit Gafaronis nescio quo pretio, sic(ut) bene audivi illo t(em)pore postea. Et multi alii aderant ad illa parabolam datam de quibus | non recordor". Interrogatus de interrogationibus, r(espondit) aliud inde nescire.
(SN) Ego Ambrosius Abandonatus d(omi)ni F(ederici)(13) imperatoris notarius ex precepto suprascripti d(omi)ni Rogerii de Sedriano predictos te|stes autenticavi et in formam publice scripture redegi ad futuram memoriam perpetuo valituram.

(a) A eccl(esi)e S(an)c(t)e, con e S su rasura.
(b) -VI su rasura.
(c) aut su rasura.
(d) p(ost)ea nell'interlineo, con segno d'inserimento.
(e) illo su rasura.
(f) Petr(us) redderet li- su rasura.
(g) A don(us)
(h) La prima -t- pare corr. da altra lettera.
(i) -diacon(us) su rasura.
(j) Mediol(ano) - sent(entiam) nell'interlineo, con segno d'inserimento.
(k) A reddid(e)rat, con -i- aggiunta successivamente nello spazio fra -d- e -d
(l) La prima -u- corr. da altra lettera.
(m) p(er) corr. da p(ro) mediante parziale rasura del segno abbr. precedente (tratto ricurvo e discendente verso sinistra, parallelamente all'asta di p) e aggiunta di quello appropriato (tratto orizzontale intersecante l'asta di p).
(n) -c- pare corr. da altra lettera.
(o) -ss- corr. da et (nota tironiana).
(p) -b- pare corr. da altra lettera.
(q) Segue ut depennato.
(r) reco(r)dor da reco(r)d(e)m, mediante correzione di -or su m parzialmente erasa; rimane, superfluo, un segno abbr. (tratto curvo intersecante l'asta di d-).
(s) A m(on)t(e), con t corr. da altra lettera, come pare.
(t) A Gafaronos
(u) La seconda -a- pare corr. da altra lettera.
(v) dator(um) - octubr(is) nell'interlineo, con segno d'inserimento.
(w) A archiepo
(x) -h- pare corr. da altra lettera.
(y) s(upra) su alone causato dallo spandimento dell'inchiostro di i(nfra)
(z) Segue ve(n)d(e)ndi depennato.

(1) Cfr. Le carte della chiesa di Santa Maria del Monte…, I, n. 144, pp. 247-248.
(2) Oberto da Pirovano, arcivescovo di Milano dal 1145 (o 1146) al 1166.
(3) Galdino della Sala, arcivescovo di Milano dal 1166 al 1176.
(4) Cfr. il documento 3.
(5) Uberto Crivelli, poi papa Urbano III (1185-1187).
(6) Cfr. il documento 8.
(7) Cfr. il documento 25.
(8) Cfr. il documento 23.
(9) Cfr. C. MANARESI, Regesto… , n. 448, p. 316.
(10) Non si è reperito il documento relativo.
(11) Non si è reperito il documento relativo.
(12) Non si è reperito il documento relativo.
(13) Federico I.

Edizione a cura di Patrizia Merati
Codifica a cura di Patrizia Merati