Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

Privilegium de regalibus et possessionibus et temporalibus in spiritalibus et temporalibus
ADRIANUS EPISCOPUS SERVUS SERVORUM DEI VENERABILI FRATRI OBERTO CREMONENSI | episcopo atque successoribus canonice substituendis, IN PERPETUUM. Apostolice sedis auc|toritas et fraternę caritatis unio nos hortatur et ammonet fratres nostros episcopos debi|ta caritate diligere et eorum iustis postulationibus benignum prebere assensum. Eapropter, ve|nerabilis in Christo frater Oberte episcope, tuis iustis postulationibus gratum impertientes assensum, | ad perpetuam Sancte Cremonensis Ecclesię firmitatem, possessiones et bona omnia que in presentiarum | eadem Ęcclesia iuste et canonice possidet seu in futurum largiente Domino rationabi|liter acquisierit ad instar predecessoris (a) nostri felicis memorie pape Lucii (1) apostolica aucto|ritate firmamus, inter que omnia hec propriis visa sunt nominibus exprimenda, quicquid sci|licet curature, telonei atque ripatici et portatici de Cremonensi civitate ad publicam func|tionem pertinuit, tam de ipsius civitatis comitatu quam de parte curtis Sexpilas, nec | non ripas et piscarias a Vulpariolo usque in caput Adue cum molendinis et cum unius|cuiusque navis solito censu, sicut continetur in precepto (2) et in noticiis tuis (3), seu cum persolu|tione omnium navium causa mercandi Cremonam adeuntium tam Veneticorum quam ceterorum | navium et cum curatura omnium negotiorum que fiunt in predicta ripa, districtionem ci|vitatis infra et extra per V miliariorum spatia, altare Sancti Ymerii, canonicam et de terris | quas canonici soliti sunt suscipere de manu episcopi per benefitium, equos, tractus, operas, distric|tus, legationes, hostes, itinera, fodrum et cetera que in prefato precepto continentur et de abba|te et monasterio Sancti Laurentii, sicut iuste continetur in privilegiis tuis (4) et in preceptis imperatorum (5). | Ecclesias insuper Sancti Salvatoris et Sancti Martini de Morengo, Sancti Andree de Brugnano, Sancte | Marię de Rumano et ęcclesias de Farinate, de Vailate et Sancti Stephani de Aufoningo, de Fon|tanella, de castro Sancini (b), de Sancto Bassiano, de Sancto Petro in Curte, de Sancto Iohanne in Castro Veteri, | de Sancto Michaele in Burgo, de Sancto Syro de Questro, de Alfiano, de Lacu Obscuro, de Scandolaria, | de Calvatone, de castro Rivariolo, de Via Cava, de Sancta Maria de Commessaio, de Dusno, de Corri|gia Viridi, de Pangoneta, de Ciconiaria; de ęcclesia Sancte Margarite de Citanova salvo sta|tuto censu monasterii Sancti Petri in ecclesia Sancti Pauli de Citanova ius episcopale, sicut per fratrum | nostrorum iuditium ex mandato predecessoris nostri bone memorie Celestini pape statutum est (6); omnes etiam plebes cum capellis et baptismales ęcclesias cum earum pertinentiis quas in presen|ti quiete et canonice possides; de omnibus ęcclesiis que sunt in tuo episcopatu obedientiam | synodalia et cetera secundum debitam consuetudinem (c) ecclesiarum Cremonensis episcopii; cur|tem etiam que Barrianum dicitur et Maleum, Crottam, Montodanum, Rivaltellam, Monterionem, | Iovisaltam, Fornovum, Sencinum (d), Platenam atque Mocianicam cum castris et villis eorumque | pertinentiis, castrum de Rivizingo cum omni sua integritate et parte(m) in curtibus Gabia|no, Vidolasco, Terciolasco, Publica, intus et extra, seu etiam in Açanello, Fontanello (e) | et quecumque prudentie tue studio prenominate Ecclesię iuste acquisita vel acquirenda sunt| presenti apostolice sanctionis nostre pagina corroboramus. Investituras quoque feodorum | in tuo episcopatu a presbiteris, archipresbiteris seu abbatibus tuis factas de bonis ecclesiarum absque | tuo tuorumque predecessorum consilio vel consensu irritas esse sancimus et, ne dein|ceps huiusmodi investiture fiant, omnimodo prohibemus. Concordiam vero illam quam inter te et |(p. 85) maioris ecclesię Cremonenses canonicos predecessor noster papa Calixtus bone memorie (6) fecit et | tam ipse quam sancte memorie pape Lutius (7) scripto firmavit ratam manere censemus, ut videlicet nul|lus in maiori ęcclesia constituatur canonicus preter assensum et voluntatem episcopi qui sicut Ecclesię caput | est, ita voluntas eius et ratio debet precedere. Canonici episcopo obedientiam in manu eius promittant et te|neant, ad mensam canonicorum, quando cum canonicis commederit, cum uno clerico et uno serviente | vel cum duobus clericis veniat et tamquam episcopus honoretur. De altario Sancti Ymerii omnem oblationem | recipiat, preter edenda que ad pedem altaris offeruntur et ea ad usum canonicorum reser|ventur et preter medietatem cere et incensi que ibi offeruntur, que ad ecclesie reserventur. | Archidiaconum, cantorem et alias personas episcopus consensu canonicorum constituat. Ęcclesiam Sancti Micha|elis et predia et possessiones quas episcopus per idoneos testes proprie ad episcopium pertinere probaverit quiete | pacificeque obtineat. Et quia canonici domum in qua olim habitaverant ad amplien|dam (f) ecclesiam concesserunt, domum in qua modo habitant, licet iuris episcopi fuerit, pro concordia | tamen et caritate deinceps ad communis vite usum et cohabitationem retineant et hospi|tes, quando voluerint, in ea recipiant, salva nimirum in omnibus auctoritate Sancte Romane Ecclesię. | Si qua (g) igitur in futurum ecclesiastice secularisve persona hanc nostre constitutionis paginam sciens contra eam temere venire temptaverit, secundo terciove commonita, si non satisfactione con|grua emendaverit, potestatis honorisque sui dignitate careat reamque se divino iu|ditio existere de perpetrata iniquitate cognoscat et a sacratissimo corpore ac sanguine | Dei et domini redemptoris nostri Iesu Christi aliena fiat atque in extremo examine districte ul|tioni subiaceat. Cunctis autem eidem Ecclesię iusta servantibus sit pax domini nostri Iesu Christi, | quatinus et hic fructum bonę actionis percipiant et apud districtum iudicem premia eternę pa|cis inveniant. AMEN, amen, AMEN.
(R) Ego Adrianus Catholice Ecclesie episcopus subscripsi. (BN)
+ Ego Guido presbiter cardinalis tituli Sancti Grisogoni subscripsi.
+ Ego Hubaldus presbiter cardinalis tituli Sancte Praxedis subscripsi.
+ Ego Iulius presbiter cardinalis tituli Sancti Marcelli subscripsi.
+ Ego Hubaldus presbiter cardinalis tituli Sancte Crucis in Ierusalem subscripsi.
+ Ego Bernardus presbiter cardinalis tituli Sancti Clementis subscripsi.
+ Ego Octavianus presbiter cardinalis tituli Sancte Cecilie subscripsi.
+ Ego Gerardus presbiter cardinalis tituli Sancti Stephani in Celio Monte subscripsi.
+ Ego Iohannes presbiter cardinalis Sanctorum Iohannis et Pauli subscripsi.
+ Ego Oddo diaconus cardinalis Sancti Georgii ad Velum Aureum (h) subscripsi.
+ Ego Guido diaconus cardinalis Sancte Marie in Porticu subscripsi.
Dat(um) Beneventi, per manum Rolandi Sancte Ecclesie presbiteri cardinalis et cancellarii, V idus maii, indic(tione)| IIII, incarnationis dominice anno Mo Co Lo Vo , pontificatus vero domni Adriani pape IIII, anno IIo.

(a) -s finale corretta su - b(us)
(b) Così B.
(c) -i- corretta su -e-
(d) Così B.
(e) Così B per Fontanella
(f) Così B.
(g) Corretto da quis con -a- in sopralinea ed espunzione di -s
(h) B Au

(1) Cf. privilegio di Lucio II datato 1144 marzo 17.
(2) Il riferimento è al diploma di Enrico IV, datato 1058 giugno 15, di cui al n. 40 del Codice Sicardo, e al diploma dello stesso sovrano, databile 1058, di cui al n. 41.
(3) Cfr. le notitie pro securitate nn. 56-58 e 62-65 del Codice Sicardo.
(4) Riferimento non chiaro.
(5) Probabile riferimento al diploma di Enrico II, datato 1009 ottobre 9, di cui al Codice Sicardo, n. 30, e al diploma deperdito di Corrado II, datato 1030 ottobre 13, per il monastero di S. Lorenzo citato in Cronica Alberti de Bezanis, p. 11.
(6) Il riferimeno è al privilegio di Celestino II, datato 1144 marzo 8, per il monastero di S. Pietro Po.
(7) Il riferimento è al privilegio di Callisto II, datato 1124 marzo 31, di cui al Codice Sicardo, n. 69.

Edizione a cura di Valeria Leoni
Codifica a cura di Valeria Leoni