Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(SN) In nomine Domini. Anno dominice incar(nationis) milleximo ducenteximo, die martis undecimo die mensis ianuarii, indictione (a) tertia. In presentia Rogerii Sallarii et Sollatii et Anrici, servitoris domini Petri Menclocii, atque Valleti de Veirano | testium, in camera iamdicti domini Petri Menclocii. Dominus Iustamont de Turre et dominus Petrus Menclocius, sancte Mediolanensis Ecclesie ordinarii et ad infrascriptam causam a domino Innocentio summo pontifice iudices delegati, secundum quod legitur (b) | in litteris commissionis (1) a me infrascripto Lanfranco de Concorezo visis et lectis, preceperunt (c) michi dicto Lanfranco de Concorezo, publico testium receptori, et parabolam dederunt quatenus libellum (d) et testes ex hac causa sub ipsis iudicibus | delegatis productos autenticarem et in formam publicam perpetuo valituram redigerem. Cuius libelli tenor talis est: 'Ego Paganus, prepositus plebis de Casolate, nomine ipsius plebis et capelle mee (e) Sancti Ambrosii, peto ut abbas de Morimon|do dimittat michi mansum unum terre iacentis in territorio de Morimondo, qui olim dicebatur Farizola, quia ad ipsam plebem seu etiam ecclesiam Sancti Ambrosii pertinet, maxime cum sacramentum exinde abbati delatum nondum | prestitum sit, anno et die transacto; unde dico ad minus sacramentum michi et non abbati de cetero esse deferendum, si quod deferri debebit. Eodem m(od)o et eisdem rationibus peto sedimen in quo monachi vineam plantaverunt. Eodem | modo et eisdem rationibus peto ut non hedifficent novam ecclesiam, quam hedifficare ceperunt, et hedifficatam removeant, quia etiam dico illam construi infra terminos plebis mee et supra terram prefate ecclesie Sancti Ambrosii. Salvo iure | in aliis meis petitionibus, si quas facere voluero sub eisdem delegatis iudicibus'. Dicta quidem testium productorum ab abbate de Morimondo milleximo centeximo nonageximo nono, die lune octavo kal(endas) novembris, indic(tione) tertia, contra pre|positum de Casolate, sunt hec (f). § F(rate)r Guaschonus monasterii de Morimondo, sine sacramento, tali pacto si placuerit preposito predicto quod teneatur iurare ut testificatus fuerit, dixit: 'in tempore quondam Urbani pape ego eram in | civitate Verone, ibi ubi d(icitu)r in Castello, cum fr(atr)e Alberto ipsius monasterii, qui d(icitu)r de Sexto, ubi vidi quod magister Rave, cardinalis Romane Ecclesie (2), absolvit nos fr(atr)es suprascripti monasterii, in vice domini abbatis ipsius monasterii, quia tunc eramus in loco ipsius abbatis | et monasterii, ab illa sententia (3) quam dederat dominus magister Gibuinus super causa que (g) vertitur inter ipsum monasterium et prepositum de Casolate, et a sacramentis delatis ab ipso magistro Gibuino super causa illa, et qui cardinalis erat in loco prefati domini pape illius | cause; ibi erat quidam noster iudex, nomen cuius erat Petrus de Palenza, ut credo, et alii quamplures de quibus (h) non recordor, et illam absolutionem fecit absente ipso preposito, quia noluit audire sententiam, et sicut absolutus fuit abbas et monaste|rium ab illa sententia magistri Gibuini et a sacramento bene dedit prefatus cardinalis nobis suas litteras sigillatas (4), et pro ipsa sententia quam ipse dominus magister Gibuinus dederat (i) fuit ipse magister Gibuinus interdictus a prefato domino papa; et sub predicto car|dinali, ante ipsam sententiam, bene introduxerat Paganus, qui tunc erat prepositus de Casolate, suam rationem'; interrogatus de quo facto erat causa illa unde magister Gibuinus dederat sententiam, respondit: 'credo quod foret de eodem facto de quo | m(od)o est discordia, set non bene sum certus, quia tunc stabam cum iamdicto papa Urbano'; interrogatus qualiter sit predictam absolutionem factam esse, r(espondit): 'sicut eram ibi presens et sicut vidi et audivi ibi fieri'; int(errogatus) si illi absolutioni interfuit tamquam | testis vel tamquam principalis persona, r(espondit): 'non fui pro teste, set quia ego eram in loco abbatis cum fr(atr)e Alberto, et pro illo facto ibi aderam'; int(errogatus) in quo loco fuit facta illa absolutio, quo die, qua hora diei, r(espondit): 'ibi fuit facta, ut dixi, in quodam palla|tio ubi stabat predictus cardinalis; de die et hora non sum memor'; int(errogatus) quibus verbis usus est cardinalis in pronuntiando, r(espondit): 'ita pronuntiavit et dixit: 'ego absolvo domum de Morimondo ab illa sententia quam dederat magister | Gibuinus et a sacramentis illius cause ex parte domini pape''; et si ille cardinalis sedebat an stabat quando pronuntiavit, r(espondit): 'non bene sum memor'; et si in scriptis vel sine scriptis pronuntiavit r(espondit): 'non recordor aliter quod pronuntiaret (j) in scriptis n(is)i | sicut fecit scribere (k) ibi sicut pronuntiaverat'; int(errogatus) ad cuius postulationem hoc fecit, r(espondit): 'ad meam postulationem et sotii hoc fecit, ideo quia prepositus noluit esse ad ipsam sententiam'; int(errogatus) quid inde habuit ipse cardinalis, r(espondit): 'nescio quod | aliquid inde haberet, et a missis monasterii nichil habuit, quod sciam, nec promissum fuit, nec quod aliquid postea inde datum foret vel promissum nescio'; int(errogatus) si ante sententiam Gibuini et sotii fuit facta absolutio vel (l) postea, r(espondit): 'post | sententiam, set quantum foret post sententiam nescio'; et si illi de Casolate [tunc e]rant ibi presentes quando fuit facta absolutio, r(espondit): 'nullus erat ibi de Casolate, quod sciam, set antea, in placitando, bene erat ibi prepositus Paganus'; et si causa fuit ibi ex|aminata coram cardinali, r(espondit): 'antea bene erat examinata sub ipso cardinali, et bene ipse propositus introduxerat suam rationem et cartam sententie Gibuini, et bene fuit habita mentio sententie sub ipso cardinali, set si viderem legere non | reminiscor, nec recordor quid in ea contineatur'; int(errogatus) si illi de Casolate fuerint citati a cardinali vel eius misso (m), r(espondit): 'ad terminum statutum, quando predicta absolutio facta fuit, bene dixit cardinalis ubi erat prepositus et ubi erat hospitatus, et ego dixi: 'nescio''; | et si illud fuit in hyeme vel in estate, r(espondit): 'in estate, ut credo'; et si ipse testis habet dampnum vel proficuum in causa ista si ipsi de Morimondo subcubuerint vel obtinuerint, r(espondit): 'dampnum haberem si ipsi de Morimondo amitterent, quia conversus sum ipsius | monasterii'; int(errogatus) si scit vel credit sententiam latam esse a magistro Gibuino et a sotio eius super causa que vertebatur inter abbatem et prepositum, et que erat causa et de quibus rebus, et si scit res, r(espondit): 'credo sententiam latam esse set non interfui, et credo quod | de illis rebus de quibus m(od)o est discordia fuisset illa sententia lata, scilicet de manso uno terre quam petit prepositus et de sedimine .I. et de ecclesia ipsius monasterii, de qua dicit in parte fore hedifficatam super territorio plebis de Casolate, et in territorio de Farizola | iacet ille mansus et sedimen'; int(errogatus) super quibus capitulis fuer(unt) sacramenta delata abbati a magistro Gibuino et a sotio, et super quibus capitulis fuer(unt) delata preposito de Casolate, r(espondit): 'non scio, quia non interfui, nec scio si sacramenta forent prestita a preposito, nec scio si abbas | petiit dilationem post sacramenta s(ib)i delata, infra quam deberet iurare vel referre'; int(errogatus) si illi de Morimondo iam sententie late a magistro Gibuino in toto vel in parte paruerint, vel aliquid pro illa sententia illis de Casolate solver(unt), et pro quibus rebus | solverunt et quantum solverunt, r(espondit): 'nescio aliquid de illo facto, non sum instructus ab aliquo ad hoc testimonium et credo quod archipresbiter canonice decumanorum foret sotius magistri Gibuini, scilicet dominus Anricus, set si foret presens ad ipsam sententiam | nescio'; in aliis plus nescit. § F(rate)r Albertus qui d(icitu)r de Sesto, de iamdicto monasterio conversus, sine sacramento dixit: 'in t(em)pore domini Urbani pape, quando ipse papa stabat Verone, ego eram Verone in domo illa ubi stabat Rave, cardinalis Romane Ec[clesie], | sub ipso cardinali cum predicto fr(atr)e Guaschono, pro s[ent]entia illa quam dederat magister Gibuinus inter dominum abbatem de Morimondo (n) et, ex altera parte, prepositum de Casolate, in loco cuius abbatis tunc aderam c(um) ipso fr(atr)e Guaschono pro illo facto, et per plures | vices causa illa examinata fuerat sub ipso cardinali a preposito de Casorate et a nobis, qui eramus in loco abbatis, sub quo cardinali causa illa erat delegata ab ipso papa, et ibi vidi quod ipse cardinalis, ex parte ipsius domini pape, absolvit dominum abbatem | s(upra)s(crip)ti monasterii a sententia sacramenti quam dederat magister Gibuinus contra preceptum domini pape, de lite que vertebatur inter dominum abbatem s(upra)s(crip)ti monasterii et, ex altera parte, prepositum de Casolate qui tunc erat, nomen cuius est Paganus, pro qua sententia dominus abbas | tunc erat appellatus sub prefato domino Urbano papa; ibi erat Iohannes (o) de Palenza de Roma, qui erat noster iudex, et alii quamplures, de quibus non recordor'; int(errogatus) ut in scripto adverse partis continetur, r(espondit): 'ita scio predictam absolutionem factam esse sicut vidi et audi|vi fieri, et quod presens eram ibi, et non pro teste eram ibi set in loco abbatis, et pro illo facto ibi eram cum sotio, et post comestionem fuit, ut credo, de die non recordor; quibus verbis usus foret ibi iamdictus cardinalis, nisi sicut absolvit abbatem a predic|ta sententia; sacramenta data a s(upra)s(crip)to Gibuino nescio, et tunc cardinalis sedebat, ut credo, quando illud pronuntiavit, et non recordor quod illud pronunciaret (p) in scriptis, set fecit nobis suas litteras sigillatas qualiter absolvit, et ad meam postulationem et sotii, qui | veneramus in loco abbatis, illud fecit, et nescio quod aliquid inde (q) foret datum ipsi cardinali nec promissum, vel postea, nec credo, et post sententiam magistri Gibuini facta fuit predicta absolutio, set nescio per quantum postea, et non credo quod | prepositus de Casolate foret ibi presens quando illa absolutio facta fuit, quia noluit audire, set antea bene fuerat ad causam illam, et introduxerat suam rationem sicut volebat, et nullus ibi erat pro eo, quod sciam, tunc, et coram cardinali erat | examinata causa illa, et sepe fuit mentio sub ipso cardinali de sententia lata a magistro Gibuino; si ibi foret lecta nescio, set credo; quid in ea contineatur non recordor, et credo quod presens foret ille prepositus quando cardinalis incepit narrare | illud factum; quod aliter eum citaret cardinalis pro se vel pro suo nuntio nescio, nisi quod dixit ipse cardinalis ei ut staret et audiret hoc quod dicere volebat, ut credit; et in estate fuit illud, et credo me dampnum habere si illi de Morimondo | amitterent causam istam; et credo quod sententia foret lata a magistro Gibuino et sotio, qui tunc erat archipresbiter canonice decumanorum; et de decima et terra credo quod foret causa illa, et de abatia ipsius monasterii, ibi ubi est hedifficatum | ipsum monasterium, et de terris decime que iacent in Verexolo; super quibus capitulis forent sacramenta delata abbati a magistro Gibuino et a sotio nescio, n(isi) forent super illis rebus quas dixi; super quibus capitulis forent sacramenta delata pro | ipsa sententia preposito nescio, nisi de via .I. et de paramento et de aliis rebus, de quibus non recordor; si abbas petiit dilationem infra quam deberet iurare vel referre nescio, et videtur michi, ut credo, quod illi de Morimondo in parte paruerint sen|tentie late a magistro Gibuino et a socio, et quod illi de Morimondo acordaver(unt) se (r) cum illis de Casolate de via et de paramentis ecclesie Sancti Georgii et de sedimine uno, ut credit, pro illa sententia quam dedit magister Gibuinus, et inde credo | quod illi de Morimondo darent illis de Casolate libras .XXII.; et non sum instructus ad hoc testimonium'; in aliis plus nescit.
+ Ego Iustamont Mediolanensis ordinarius ad hanc causam delegatus a domino papa Innocentio (s), in qua sub me testes isti fuerunt producti, a me data licentia autenticandi s(ub)s(crips)i.
+ Ego Petrus Mediolan(ensis) ordinarius ad hanc causam delegatus a domino Innocentio, in qua sub me testes isti fuer(unt) producti, a me data licentia auctenticandi s(ub)s(cripsi).
(SN) Ego Lanfrancus de Concorezo domini Henrici imperatoris notarius predictum libellum et testes, mandato s(upra)s(crip)torum iudicum delegatorum, autenticavi et in publicam formam redegi.

(a) L'asta di -d- su rasura.
(b) leg(itu)r su rasura.
(c) -c- su rasura.
(d) -m corr. da s.
(e) Su -ee tratti di penna a guisa di segni diacritici, senza apparente significato.
(f) -c corr. da e.
(g) -e corr. da altra lettera; segue rasura di una lettera.
(h) -ib- su rasura.
(i) A om. dederat.
(j) Su -a- parziale rasura di segno abbr. (trattino ricurvo)
(k) -i- corr. da b principiata.
(l) Lettura incerta.
(m) Segue rasura di una lettera.
(n) La seconda o su rasura.
(o) Così A (cf. sopra, p. 000|00).
(p) Non si esclude la lettura p(ro)nuntiaret (con -et nota tironiana).
(q) Lettura dubbia.
(r) se su rasura.
(s) Su -i- segno abbr. (trattino ricurvo) superfluo.

(1) Doc. n. 340.
(2) Rodolfo Nigellus, cardinale di S. Giorgio al Velabro (cf. nota di commento al n. 280).
(3) Deperdita: cf. tuttavia n. 279 e relativa nota di commento.
(4) Deperdite: cf. tuttavia n. 279 e relativa nota di commento.

Edizione a cura di Michele Ansani
Codifica a cura di Gianmarco Cossandi