Codice diplomatico della Lombardia medievale
(secoli VIII - XII)

(SN) Anno dominice incar(nacionis) mill(esimo) cent(esimo) .LXXX. tercio, nono kal(endas) mar(tii), indic(tione) prima. Dominus Bonefacius, Dei gr(ati)a Sancte Nova(riensi)s Ecclesie episcopus, precepit mihi Ottacio notario ut hautenticarem et in actis publicis redigerem dicta testium, qui fuer(unt) producti super causa que vertitur inter dominum episcopum Tertonensem necnon et abbatissa monasterii Senatoris de Papia, nomina quorum ex parte abb(atiss)e (a) sunt hec:
§ Presbiter Albertus iuratus | testatur: «Ego eram cum abbatissa Sinnelinda et cum Yeremia monacha iuxta turrim Montisdondonis, ubi vidi et audivi quod uxor Mauri venit ad predictam abbatissam et dixit ei bonum esset revocare gravem hominem ad servitium Dei: 'Ego rogarem vos ut susciperetis me et virum meum, quia vellemus reddere ponti Staphule', et abbatissa respondit: 'Ego habebo consilium super hoc', et est plus .XII. ann(is) et minus .XVI., et eodem anno vidi quod Maurus et uxor eius Alexandria | vener(unt)[ad do]mum do(m)negam, ad predictam abbatissam, Vigerie, et reddider(unt) se in manus abbatisse ad honorem Dei et beate Marie et pontis, et ibi aderat Yeremia, et Oldaccus erat in domo set non sum bene certus utrum esset presens ibi ubi reddider(unt) se, et alii multi erant ibi; alia vice, non post multos dies, in eadem domo vidi quod Otto Grassus conquerebatur de Mauro ap(ut) d(omi)nam abbatissam de societate rugie quam secum habuerat, et Maurus r(espondit): 'Ecce d(omi)na abbatissa, que debet respondere pro me |[...] ego suum sum et mea sua s(un)t', et abbatissa cepit verba et concordiam posuit inter eos, et ibi aderat Oldaccus Piperata et alii plures et Yeremia. Alia vice vidi quod abbatissa fecit vocari viciniam Sancti Ylarii, et ivimus ad pontem Staphule et fecit ibi in capite pontis missam cantare presbitero Petro, capellano ipsius ecclesie, et ibi aderat Yeremia et Oldaccus; et oblationem habitam in missa, abb(atiss)a dedit Mauro et, missa finita, presentibus supradictis, Maurus et uxor in capite pontis posuer(unt) manus | eorum in manus abb(atiss)e et abb(atiss)a in gerbo consignavit terram in qua hedificaret domum et cassinas et ea que essent sibi necessaria. Item vidi ibi uti Petrum Surdum per manum abb(atiss)e et elemosinas petere ad utilitatem pontis». Item dixit se scire quod terra ab utraque parte pontis est allodium abb(atiss)e cum omni honore. Interrogatus quomodo sciret, r(espondit) ex quo recordatur, vidit eam tenere et possidere cum omni honore. Item testatur ab(atiss)am habere molendina do(m)nega in Staphula cum omni honore, et de his omnibus non vidit | nec episcopum Tertonensem nec aliquem pro se intromittere. Item dixit se scire leprosos per abb(atiss)am distringi, stantes in gerbo. Item testatur quod discordia fuit inter d(omi)nam abb(atiss)am et Tebaldum Caneva(m)novam et Buccadosam et Albricum Advocatum et Guil(el)mum Florem de honore poderii Vigerie, quem illi dicebant ad se pertinere per episcopum Tertonensem, et sentencia (1) data fuit per abb(atiss)am per consules Papie. Interrogatus de aliis questionibus dicit se nichil scire (b). Interrogatus si vidit vel audivit vel scit vel [credi]t | quod pons Staphule per Ioh(ann)em Raviolum, clericum ecclesie Sancti Laurentii, fuerit hedificatus, et si per Ioh(ann)em Paradisum, ministratorem hospitalis S(anct)i Bobonis, iuxta predictum pontem, pons ligneus hedificatus sit, r(espondit) se nichil scire; quod Morus hedificaverit super pontem quem Ioh(anne)s Raviolus incepit, nescit, set scit (c) quod incepit super pil(is) ab alio factis, set nescit a quo; quod Maurus eundem pontem teneret et possideret ut d(omi)nus et administrator scit, set post d(omi)na abb(atiss)a et per eam, quod predictus Maurus (d) iuraverit co(mun)i Vigeri|ensi quod non dederat pontem alicui illum, set supposuit co(mun)i Vigeriensi, eo modo ut non liceret ei supponere alicui sine co(mun)i consensu consulum; et si idem Maurus dedit se et sua ecclesie Vigeriensi consensu et voluntate consulum, sicut continetur in publico instrumento, et si fecit obedientiam ut conversus clericis S(anct)i Laurentii et, eorum confirmatione, vendic(ionem) faciebat, et si canonici S(anct)i Laurentii quiete possidebant pontem missas ibi canendo, mortuos sepelliendo, oblationes accipiendo, infirmos visitando[s]| usque ad illa t(em)pora in quibus fuer(unt) deiecti, nescit. Item interrogatus si pons ab utraque parte est positus in strata peregrinorum et si scit in episcopatu vel comitatu Terton(ense), r(espondit) sic. Item int(errogatus) si clausura quam emit (2) Maurus a Sancto Superio, in qua ipsi habitant, sit allodium pontis, r(espondit) se nescire.
§ Oldaccus Piperata iuratus testatur idem de facto Montisdodonis (e), excepto quod non recordatur utrum esset iuxta turrim, set scit quod erat in castro et addit quod predic[ta Ale]xandria rogabat se ut rogaret ab[batissam]| ut susciperet se et virum suum, et est circa .XV. an(nis) ; quod Maurus et uxor eius darent se et sua abb(atiss)ae (f) in domo Vigerie non recordatur, set audivit, et eodem anno Maurus venit ad d(omi)nam abb(atiss)am, et rogavit ipsam ut ipsa iret ad opus pontis cum suis hominibus, tam feminis quam masculis, et faceret ibi missam cantare, et ipsa ivit cum presbitero, cum monachabus, cum aqua benedicta, cum incensu, cum cruce et hominibus et mulieribus vicinie S(anct)i Ylarii et cum multis aliis, et fecit ibi cantare missam presbitero Petro; et facta fuit ibi magna oblatio a d(omi)na abb(atiss)a et ab his | qui secum erant et, missa finita, vidit ipsum Maurum cum uxore sua procidentem ad pedes d(omi)ne abb(atiss)e dicens: 'D(omi)na abb(atiss)a, iam reddidimus nos et nostra vobis et ponti; adhuc coram omnibus reddimus nos et nostra ponti et vobis', et ita reddider(unt) se, et d(omi)na abb(atiss)a dimisit ei omnem oblationem quam habuerat et consignavit ei ubi faceret domum et ecclesiam, si vellet facere, et hospitale si q(ua)n(do) faceret; et postea vidit quam plures homines conquerentes de ipso Mauro ipsi abb(atiss)e, scilicet Otto Grassus, Ruphinus Gallus et Arditio, ut ipse | faceret ipsum Maurum ipsis facere r(aci)onem, et dicit quod ipsemet, mandato d(omi)ne abb(atiss)e, captis pignoribus ab ipsis, peciit ab ipso Mauro, qui dixit: 'Ego non dabo, quia ego nichil habeo, quia quicquid habeo est d(omi)ne abb(atiss)e'. Ipsa det et sic ipsa dedit pignus pro eo et sic fecit r(aci)onem, et multociens vidit ipsum Maurum confitentem esse conversum ipsius abb(atiss)e et pontis, et his omnibus factis interfuit presbiter Albertus et Yeremia. Int(errogatus) si abb(atiss)a habet ius ducendi aquam et derivandi et ius dicendi et iusticiam faciendi inter suos homines et si hi[....]| habebat castrum antiquitus et curtes cum omni honore in Sala, r(espondit) sic. De causa Tebaldi et sociorum eius, idem quod presbiter Albertus et addidit quod ipse in [causa]m diffinivit. De tenuta possessionum et utriusque partis ripe Staphule, idem. De questione leprosorum et gerbi, idem. De aliis questionibus factis ex parte d(omi)ne abb(atiss)e, nichil. De questionibus factis ex parte domini episcopi idem, excepto quod non credit pontem esse in comitatu Terton(ensi).
§ Yeremia iurata testatur idem quod presbiter [Albertus. De]| facto [..........]. De celebratione misse et de vocatione vicinie et de oblatione et de datione oblationis Mauro, idem quod Oldaccus, et addidit quod abb(atiss)a investivit Maurum de ponte et de benefactis pontis, et Maurus et uxor posuer(unt) manus suas in manus abb(atiss)e; de t(em)pore dixit quod est circa .XVIII. annos et cum sit plus, non est minus, ut credit. Et post h(ec), cum Maurus perficisset voltam pontis, dixit d(omi)ne abb(atiss)e ut iret ad benedicendum voltam, et ipsa ivit, «et ego interfui benedictio[ni ......]| facte; [et ibi aderant Olda]ccus et presbiter Albertus». Item testatur quod vidit Petrum Surdum stare ibi per manum abb(atiss)e ante factum Mauri, et quia dedit pignus Guil(el)mo Flori, qui potestas erat pro episcopo Terton(ensi), abb(atiss)a expulit eum. De consignatione terre ad faciendum domum vel alia, idem quod Oldaccus. De districtu infirmorum, idem quod presbiter Albertus, et addidit quod Maurus rogavit abb(atiss)am ut (g) i(m)poneret infirmos ab alia parte fluminis, et ipsa noluit. De pigno[ribus cap]|[t]is [et de tenuta et posses]sione Mauri, idem quod Oldaccus, et addidit quod ipsamet dedit pignus pellem suam pro eo, et addidit quod quando Maurus infirmabatur, clerici S(anct)i Laurentii vener(unt) ad Maurum cum hominibus de Vigeria et dicebat ei: 'Date vos ecclesie Sancti Laurentii et preposito', et ipse dicebat: 'ego non dabo, quia dedi me Beate Marie et ponti et co(mun)i Vigerie'; et h(oc) scit quia ita audivit a Mauro, et quod Maurus non esset tunc sane mentis quando fecit car(tam) ecclesie S(anct)i Laur[entii]| audivit a presbitero Ioh(ann)e, qui dedit ei penitenciam. Item dixit se scire quod abb(atiss)a presens constituit se debitricem de centum sol(idis) pro ipso Mauro et pro Petro Belegundo et Sybilia, ministris, de libris .XXVII. inter capitalem et guidardonem. De questionibus factis ex parte d(omi)ne abb(atiss)e, idem quod Oldaccus. De questionibus domini episcopi, idem quod Oldaccus, excepto quod canonici cantabant ibi missam, set rogatu Mauri, et quando dixer(unt) se habere ius canendi, expulsi fuer(unt), et excepto quod dixit d[....]|[...... Maur]us esse allodium pontis.
§ Petrus Vagus iuratus testatur quod recordatur qua(m)dam monacham nomine Ysabella dedisse se abb(atiss)e Lucie et ponti Staphule, et vidit eam habitare in capite pontis, a mane, in allodio abb(atiss)e, quod tenet cum omni honore, et dabat operam ad pontem construendum et reficiendum. Int(errogatus) quomodo sciret quod esset allodium abb(atiss)e, r(espondit) quia vidit eam tenere et possidere, ex quo recordatur, et audivit dicere ab antecessoribus [............]|[... Petrum] Surdum poni ad pontem per abb(atiss)am Sinnelindam et fecit ibi pilam. De reiectione, idem quod Yeremia. De redditione facta in domo do(m)nega a Mauro, idem quod presbiter Albertus, et dixit h(oc) fuisse circa .XVI. aut .XVII. an(nos); et ibi aderant Yeremia et Oldaccus et alii plures, et ibi uxor Mauri non reddidit se, set cum veniret a castello Montisdondonis, abb(atiss)a misit mulieres obviam ei ut honeste venirent et venit et statim ivit ad pontem et fecit canere missam presbitero P[etro ..............]|[...........] et quicquid habent de oblationibus ad utilitatem pontis expendent; missa finita, Maurus et uxor reddider(unt) se abb(atiss)e et ponti, et abb(atiss)a ivit ad pilam quam fecerat Petrus Surdus et dixit quod volebat imponere primum lapidem et i(m)posuit. De consignatione terre, idem quod Yeremia, et addidit quod fecit infirmos removere aliquantulum a ponte, et Maurus dixit abb(atiss)e: 'ubi vultis ut inhabitem donec edificavero mihi domum?'; et ipsa posuit eum in domo Cuniberti [.............]|[..........] sua, donec faceret venire boves et plaustrum ad edificandam sibi domum; et, hedificata sibi domo, sepe vidi presbiterum Sancti Ylarii cantare ibi missam. Item testatur quod Maurus rogavit homines Vigerie ut facerent missam celebrari clericis Sancti Laurentii ut posset habere oblationem ad utilitatem pontis, et cum venissent parati et mensam construcxissent ad missam celebrandam a gastaldo, convocatis hominibus abb(atiss)e, Ioh(ann)es Raviolus deiecit mensam in flumine. [......]um | uxor Mauri infirmaretur, presbiter Ioh(anne)s Sancti Ylarii accessit ad eam et dixit: 'Quid vultis facere? Ubi vultis vos ordinare?', et ipsa dixit: 'Clerici Sancti Laurentii rogant me ut vadam illuc et illi de Sancto Bobone'; et ipsa peciit consilium a presbitero et presbiter dixit: 'Ex quo reddidistis vos ponti, ego non darem consilium ut iretis alio nec etiam ad Sanctum Ylarium'; et ea defucta (h), idem presbiter sepellivit eam ibi. Item aud(ivit) quod quidam homines de Vogeria et Borgexanus dicebant Maur[o], |[ia]centi in infirmitate, ut redderet se Sancto Laurentio, et dixit: 'Fiat'; et Burgexanus fecit instrumentum (3) et tunc Maurus non erat sane mentis, quia infirmabatur ad mortem; et eo mortuo alia infirmitate, presbiter sepellivit eum. Item vidit Ioh(ann)em de Montebello poni ibi per abb(atiss)am et mortuum sepeliri ibi per presbiterum Ioh(ann)em, et dixit ipsum Ioh(ann)em poni ibi per presentem abb(atiss)am et vidit (i) Ioh(ann)em Mugium stantem ibi per presentem abb(atiss)am et vidit Albericum et Guid[etum et]| Petrum Belegundum et Ymeldam Ra(m)paldam facientes obedientiam abbatisse et stare ibi per ipsam, et h(oc) fuit a .X. an(nis) infra. De districtu infirmorum, idem quod presbiter Albertus. Item scit ab utraque parte pontis e(sse) allodium abb(atiss)e. Int(errogatus) quomodo sciret, r(espondit) quod recordatur per .L. an(nos) quiete tenere et possidere et dixit duas cruces ibi esse ecclesie Beati Ylarii. De iure ducendi aquam et de possessionibus cum omni honore, dixit idem quod Oldaccus. De molendinis et causa Tebaldi et sociorum, idem quod presbiter Albertus, | et dixit quod Burgexanus publice dixit cum sacramento, coram consulibus Pap(ie), quod Ymelda et Ioh(ann)es de Montebello conversi non aderant ibi quando Morus fecit car(tam) ecclesie Sancti Laurentii, et dixit quod ante instrumentum factum a Mauro abb(atiss)e quiete tenuer(unt) et possider(unt) et ex eo t(em)pore infra, excepto quod Sibilia dedit manum obedientie illis de Sancto Laurentio. De illis questionibus nichil scit, et dixit quod propter querimoniam quam faciebat Arnardus de Mauro ipse noluit dare | pignus, quia dicebat omnia esse abb(atiss)e. De int(errogatione) ex parte domini episcopi, dixit quod de facto pontis edifficati per Ioh(ann)em Raviolum nichil scit; quod iuxta predictum pontem per Ioh(ann)em Paradisum sit alius hedificatus, scit; si Morus edificavit super pontem ceptum a Ioh(ann)e Raviolo nescit, et dixit se audisse quod Morus iuravit quod non dederat pontem alicui nec daret, nisi abb(atiss)e et co(mun)i Vigerie. De aliis questionibus, idem quod presbiter Albertus, excepto quod dixit clericos Sancti Laurentii ibi missam | unam cantasse, set precio dato a Mauro, ut m(ih)i dicebat, et excepto quod dixit clausuram quam emit Maurus esse allodium pontis.
§ Superleo iuratus dixit: «Ego fui in domo do(m)nega Vigerie ubi vidi et audivi quod Maurus dixit d(omi)ne abb(atiss)e: 'Ego alia vice dedi me vobis et ponti, et adhuc volo dare' et sic posuit manus suas in manus abb(atiss)e et .XVIII. an(ni) sunt; et ibi aderat presbiter Albertus et Yeremia et Petrus Vagus et alii plures». De districto gerbi et leprosorum, idem quod presbiter Albertus. De re|motione infirmo[rum], idem quod Petrus Vagus, et dixit abb(atiss)am vetasse plebanis coquere lapides in fornace quam fecerat Maurus. De facto molendinorum, idem quod presbiter Albertus. De iure ducendi aquam, idem quod Oldaccus. De questione terre utriusque partis pontis, idem quod presbiter Albertus. De redditione Mauri, facta ap(ut) pontem coram hominibus abb(atiss)e, idem quod Oldaccus, set nescit utrum ante missam vel post missam. De questionibus d(omi)ne abb(atiss)e dixit quod vidit Petrum Surdum stare per manus abb(atiss)e, et quod vidit missam publice cantari, | et quod in causa quam habuit cum Tebaldo obtinuit et sociis eius, et dixit quod post instrumentum factum a Mauro, sacerdos Sancti Ylarii devotos ibi sepellivit et ipsum Maurum et missam ibi cantavit. Quod pons Staphule fuerit per Ioh(ann)em edificatus audivit. De edifficatione pontis lignei per Ioh(ann)em Paradisum, idem quod Petrus Vagus, et audivit quod ipse Maurus edificaverit super pontem (j) ceptum (k) a Ioh(ann)e Raviolo. De aliis questionibus dixit se scire per auditum, excepto quod (l) vidit plebanos | cantare missam per plures vices, donec fuer(unt) expulsi post datum Mauri; quod pons sit in strata peregrinorum et quod sit in comitatu vel episcopatu Terton(ense) et quod clausura sit allodium pontis, dixit se scire, et addidit quod audivit Maurum dicentem clericis Sancti Laurentii: 'Ego vester sum et mea vestra sunt', et h(oc) post instrumentum quod fecit.
§ Ido Sycus iuratus testatur quod audivit Maurum dicentem in predicta domo d(omi)ne abb(atiss)e: 'Ego sum vester et pons vester est. Necesse est ut prebeatis | m(ih)i opem et consilium ut possim ibi stare; ego volo ut utaris meo grano et palea et feno et esto bonus et fac bonum abb(atiss)e Sinelinde' et presenti et .XX. anni s(unt) quod ita dicebat Sinelende (m) et presenti .XII. an(ni) et post confectum instrumentum ut audivit (n) Maurum dicentem in credentia Vigerie se non supposuisse pontem nec (o) episcopo nec alicui persone nisi abb(atiss)e et co(mun)i Vigerie, et ita paratum esse iurare, et dixit se scire ab utraque parte pontis esse allodium abb(atiss)e, | quia co(mun)is fama loci est et audivit ab antecessoribus suis, et hoc recordatur per .XL. an(nos). Item testatur quod Maurus, consilio presbiteri Sancti Ylarii, fecit fieri sepulturam uxori sue in allodio abb(atiss)e. De vocatione vicinie et misse celebratione et oblatione, idem quod Oldaccus. De habitaculo Ysabelle ab alia parte pontis, idem quod Petrus Vagus; quod abb(atiss)a faceret eam monacham audivit. De districtu infirmorum, idem quod Petrus Vagus. Item dicit gerbum (p) a stra[ta que] erat ad pontem factum | a Ioh(ann)e Paradiso in sursum, esse allodium abb(atiss)e, et h(oc) scit quia talis est fama loci, et vidit signum quod dicebant homines diffinire illud Sancti Martiani ab illo abb(atiss)e; sic recordatur et vidit per .XL. an(nos). De facto Petri Surdi, idem quod Petrus Vagus, excepto quod non vidit ibi poni eum set ipse confitebatur quod stabat ibi per abb(atiss)am Sinnelindam; et de reiectione, idem. De tenuta possessionum suarum cum omni honore et de causa et sententia lata pro ipsa abb(atiss)a, idem quod Oldaccus, excepto | quod dixit se non dedisse sentenciam, et vidit latrones et meretrices et homicidas, si capiantur, puniri per gastaldum abb(atiss)e, et alios malefactores. De missis celebratis per plebanos, idem quod Yeremia, et haddidit (q) quod rogatu (r) credentie h(oc) faciebatur, et dixit quod in consulatu suo peciit ab eo ut daret sibi auxilium barozarum ad deferendum lapides ad pontem, «et ego dedi». De prohibitione celebrationis misse et de reiectione mense, idem quod Petrus Vagus, et addidit quod, |[cum p]lebani vellent intrare curtem domus pontis, Guidetus, conversus pontis, eos prohibuit, et h(oc) idem dixit Superleo, scilicet prohibitionem factam esse a Guideto, et dixit abb(atiss)am ex flumine Staphule derivare aquam ad molendina sua sine contradic(tione) alicuius, quando vult. De remotione leprosorum, idem quod Petrus Vagus, et vidit Ioh(ann)em Mugium stare in allodio abb(atiss)e nomine pontis, t(em)pore abb(atiss)e Sinnelinde; quod t(em)pore huius abb(atiss)e staret, nescit. Item addit (s) quod propter discordiam quam |[h]abuit Maurus cum abb(atiss)a occasione instrumenti, Maurus transtulit se ad clausuram quam emerat, quia abb(atiss)a non permittebat eum uti rebus suis et quia non poterat conmode ibi esse, non utendo rebus abb(atiss)e, reddiit et stetit precepto abb(atiss)e; domos quas secum detulerat reduxit et confessus fuit quod erat homo abb(atiss)e et quod volebat ibi esse per eam, et dicebat se non fecisse instrumentum et paratum esse iurare, et vidit Albricum portonarium | nomine pontis stare in allodio abb(atiss)e usque ad obitum suum, et sepellivit eum presbiter Sancti Ylarii. De facto pontis Ioh(ann)is Ravioli, idem quod Superleo, et de facto Ioh(ann)is Paradisi, et addidit quod ab utraque parte illius pontis est allodium abb(atiss)e, et dixit quod Maurus detinebat pontem ut dominus et administrator, colligendo elemosinas. Quod fecisset obedientiam plebanis nescit, et vidit plebanos sepellire Ysabellam et Petrum | Vetulum. Quod sit in strata peregrinorum pons, et quod sit in episcopatu scit; quod in comitatu non.
§ Ioh(anne)s Odemarius iuratus testatur. De facto Petri Surdi, idem quod Ydo, et dixit quod vidit eum incipere pilam, et quod dicebat quod stabat ibi per abb(atiss)am. De reiectione, idem quod Ido, et dixit quod vidit Maurum stare iusta pontem, in gerbo quod est allodium abb(atiss)e, et confitentem quod erat homo et conversus abb(atiss)e, et petentem ab abb(atiss)a ut faceret homines suos mittere sibi auxilium ad lapides deferendos. De derivatione aque, idem quod Ido, | et de proprietate utriusque partis pontis per .XXV. annos, et de districtu infirmorum, idem quod Ido. De tenuta possessionis cum omni honore et causa, idem quod Ido, et addidit quod aud(ivit) quod pod(er)ium quod abb(atiss)a habet Vogerie fuit comitis Garibaldi, et quod habuit castrum Sancte Marie per eum, et credit Petrum Belegu(n)dum stare ibi per presentem abb(atiss)am, quia vidit eum hospitari ap(ut) monasterium. Quod Guidetus et Albricus starent ibi per abb(atiss)am audivit, et presbiter Sancti Ylarii eos sepellivit, et vidit prefatum presbiterum sepellientem Maurum. De prohibitione | celebrationis misse et reiectione mense et prohibitione mense, idem quod Ydo. De confectione instrumenti et de dicto Mauri in credentia Vigerie, idem quod Ido, et aud(ivit) quod Borgexanus dixit coram consulibus Pap(ie) quod quidam de conversis non interfuer(unt) confectioni instrumenti, et conversi iuraver(unt) quod non interfuer(unt). De aliis questionibus nichil. De facto pontis Ioh(ann)is Ravioli nichil. De facto Ioh(ann)is Paradisi per auditum scit. De edificatione Mauri super pontem Ioh(ann)is Ravioli nichil scit. De tenuta Mauri u(t) domini, | idem quod Ido. De facto utrum pons sit in strata peregrinorum et clausura sit allodium pontis et sit de episcopatu vel comitatu Terton(ense), idem quod Ido. De aliis nescit, immo audivit Maurum dicentem se non dedisse manum obedientie plebanis Sancti Laurentii.
§ Andrea Tesus iuratus testatur. De edificatione pontis Ioh(ann)is Paradisi, idem quod Ido, et quod ab utraque parte illorum pontium sit allodium abb(atiss)e scit, ita quia ab una parte, ex quo recordatur, vidit nuntios abb(atiss)e habere quartum, ab alia | parte vidit infirmos habitantes (t) in gerbo distringi per abb(atiss)am et nuntios eius, et d(icitu)r ierbum Sancte Marie, et vidit Gosbertum bannitum esse quia concurbitaverat scanna presbiterum a Bonoioh(ann)e Occuloaureo. De confessione Petri Surdi quod staret ibi per abb(atiss)am, idem quod Ido; et sepe vidit presbiterum abb(atiss)e canere ibi missam et dimittere ibi oblationem et mortuos sepellire, scilicet Maurum quem sepellierat quando venit, et alios quorum non recordatur. De tenuta possessionum et de derivatione aque, idem (u) | quod Ido, et dixit quod audivit Petrum Belegundum confitentem in hoc anno in penitentia, quam accipiebat, quod morabatur ibi per abb(atiss)am, et per alias vices aud(ivit) et Imeldam et ipsum confitentes illud idem, scilicet quod morabatur ibi per eam. De facto instrumenti et de dicto in credentia, idem quod Ido, et dixit quod Maurus dicebat plebanis: 'Venite ad pontem, quia vester est et co(mun)i Vigerie, et cantate ibi missam'; «et per plures vices vidi eos cantare et oblationes ibi dimittere»; et abb(atiss)e idem dicebat, et dixit quod Petrus Vetulus et Ysa|bella Saliensi(m)bonum sepulti fuerunt ap(ut) Sanctum Laurentium. De proibitione celebrationis misse et Guideti, idem quod Ido. De dicto Burgexani, idem quod Ioh(anne)s Odemarius, u(t) credit, set per iusiurandum. De questione pontis in strata peregrinorum et utrum sit in episcopatu vel comitatu, et de clausura, idem quod Ido. De aliis nescit nisi per auditum, excepto quod non aud(ivit) plebanos ibi sepellire mortuos.
§ Ogerius Angososus iuratus testatur. De questione utriusque partis pontis, idem quod Andreas. Similiter et de | districtu infirmorum, et h(oc) recordatur per .XXXIIII. an(nos). De confessione Petri Surdi et reiectione, idem quod Andrea, et addidit quod (v) Maurus nolebat se distringere per abb(atiss)am Sinnelindam quia emerat qua(m)dam clausuram que est allodium pontis: «abb(atiss)a misit ad Maurum per me, nuntium, ut veniret ad se et, cum venisset, volebat destruere domos quas habebat iusta pontem, et Maurus confessus fuit quia volebat per ipsam tenere». De facto sepulture Mauri, idem quod Andrea. De derivatione aque et tenuta possessionum cum | omni honore et causa, idem quod Ido. De instrumento et de dicto in credentia et quod Ioh(anne)s et Imelda de Montebello iurassent se non interfuisse instrumento, aud(ivit). De prohibitione celebrationis misse et Guideti, idem quod Ido. De confessione Petri Belegundi, idem quod Ido, excepto quod non audivit in penitencia. De habitaculo monache ultra pontem, idem quod Petrus Vagus, excepto quod non vidit eum ibi poni. De questione pontis per Ioh(ann)em Raviolum aud(ivit). De facto per Ioh(ann)em P(ar)adisum scit. Super questione pontis facti a Mauro super | illum quem inceperat Ioh(ann)es Raviolus, idem quod presbiter Albertus. Quod sit in strata peregrinorum et in episcopatu Terton(ense) scit, in comitatu aud(ivit), et addidit quod strata peregrinorum vadit per gerbum quod est abb(atiss)e, quia strata mutata est, quia pons mutatus fuit. De tenuta Mauri, idem quod Ydo. De aliis questionibus, idem quod Andreas.
§ Caputferratus iuratus testatur. De questione riparum utriusque pontis et de derivatione aque et de districtu infirmorum et de facto Petri Surdi et de habitaculo monache et de | tenuta possessionum cum omni honore, idem quod Ogerius, et vidit Ioh(ann)em Mugium confitentem quod stabat ad pontem ad honorem Dei et Beate Marie et ponti et co(mun)i Vigerie, et aud(ivit) Maurum et Alexandriam confitentes se stare ibi per abb(atiss)am; et per duas vices aud(ivit) Maurum confitentem quod non fecerat car(tam) nec supposuerat pontem alicui nisi Beate Marie et ponti et co(mun)i Vigerie, et ibi aderat presbiter Ioh(anne)s et Ioh(ann)es gastaldus et alii plures, et ea(n)dem confessionem audivit facere Ymeldam. De remotione infir|morum et de consignatione terre et abitaculo Cuniberti, idem quod Petrus Vagus, et vidit Andream et Guidetum ibi stare et eandem confessionem facere a .XVI. an(nis), et idem audivit confiteri Petrum Belegundum in h(oc) an(no) in infirmitate (w) quam habebat, et vidit Maurum et Ioh(ann)em Guaagnam sepelliri per presbiterum (x) Sancti Ylarii ap(ut) pontem; et Guidetus et Ioh(ann)es de Montebello fuer(unt) ibi sepulti set non interfuit, et Alexandriam, ad cuius sepulturam fuer(unt) alii sacerdotes de Vogeria, ut aud(ivit). De celebrati|one misse et expulsione Guideti, idem quod Ido. De missis celebratis per plebanos, idem quod Ido. De oblatione ibi dimissa, idem quod Andrea, et sepe vidit presbiterum Sancti Ylarii ibi cantare (y) missam et dimittere ibi oblationem. De facto pontis Ioh(ann)is Ravioli nescit. De facto pontis Ioh(ann)is Paradisi scit. De edificatione facta super ponte cepto a Ioh(ann)e Raviolo nescit. De tenuta Mauri ut domini, idem quod presbiter Albertus. De aliis questionibus nescit, nisi quod pons est in strata (z) | peregrinorum ab utraque parte, et quod est in episcopatu Terton(ense) et quod parentes Petri Veti (aa) sepellier(unt) eum ap(ut) Sanctum Laurentium.
§ Presbiter Ioh(anne)s iuratus testatur. De facto Petri Surdi, idem quod Ydo, et dixit quod vidit Ioh(ann)em Mugium per abb(atiss)am Sinelindam confitentem stare ibi ad honorem Dei et Beate Marie et pontis et co(mun)is Vigerie, et sepe petiit panem et vinum a ministris Sancti Ylarii, «et ego dedi», et .XVIIII. an(ni) sunt. De missione mulierum, obviam Alexandrie, et addidit conversarum, et po(n)itione in | domo Cuniberti, idem quod Petrus Vagus, et addidit quod fuit cum abb(atiss)a Niceria ad pontem ubi stabat Alexandria, et aud(ivit) ab abb(atiss)a quod Alexandria reddiderat se sibi, et confitebatur ipsa Alexandria quod erat ibi per abb(atiss)am; item addidit quod eadem Alexandria visitavit abb(atiss)am Sinnelindam infirmantem, ut d(omi)nam. De consilio dato a se et petito ab Alexandria utrum iret ad Sanctum Laurentium vel ad Sanctum Bobonem, idem quod Petrus (bb) Vagus, et dixit quod locum sepulture cum Mauro constr|uctum (cc) est et eam cum aliis clericis Vogerie sepellivit alios, s(cilicet) Maurum et Guidonem et Bertholomeum et Ioh(ann)em de Montebello et Albericum et palmerium quemdam ipsemet sepellivit, absque aliis. De benedictione pile, idem quod Yeremia, et addidit quod abb(atiss)a misit eum Papiam ut deferret crucem et calicem, et detulit, et abb(atiss)a dona dedit magistris, et missa fuit ibi celebrata. De consignatione terre Mauro et remotione infirmorum, idem quod Ido. De celebratione misse omni die | lune, idem quod Petrus Vagus, et sepe vi(dit) cantare ex precepto abb(atiss)e missam, et quandocu(m)que abb(atiss)a veniret illuc, se(m)per faciebat ibi missam cantari et Maurus dicebat: 'Benefacitis, quia venitis ad (dd) opus pontis, quia vester est pons (ee); et homo et Maurus peciit a me crucem que staret in capite pontis et ego ei dedi, et adhuc est, et quia timebat ne plebani (ff) detulissent corpus Alexandrie, dixit quod volebat videre utrum esset ibi an non, antequam clauderetur sub vol|ta, et Maurus fecit me venire et vidi quod erat ibi, et missam ibi cantavi'; et fecit ibi clavaturam et aliam crucem peciit ab eo, ad canendum ibi missam, et cisinderium ad standum super sepulturam et ipse dedit, et adhuc est ibi crus, et vidit Maurum per abb(atiss)am distringi ad faciendum r(aci)onem. De denariis mutuatis, ydem (gg) quod Yeremia, et addidit quod a .II. an(nis) infra Sibilia conquerebatur quod fratres sui et conversi (hh) auferebant sibi bona pontis; «et ego et gastaldus, s(cilicet) Ioh(ann)es, ivimus | ad pontem ad distringendum conversos et fecimus iurare ne fraudarent domum pontis ultra quod diceremus». Iterum addit quod ante h(ec) eadem Sibilia fecit eum venire ad se et cum gastaldo et Ottone Grasso ivit, et Sibilia dixit: 'Ego volo ire Ianuam, nescio quando veniam; ego volo vobis consignare res domus'; «et consignavit nobis panem et vinum et legumina et instrumenta et dixit ut custodiremus donec veniret ne conversi (ii) minuerent, et dedit m(ih)i instrumenta et | claves et detuli domum, et festo preterito proximo sancti Andree fuer(unt) .II. an(ni), et eadem Sibilia per me et gastaldum fecit r(aci)onem scutifero archipresbiteri et sepe audiente archipresbitero (jj) dicebat m(ih)i: 'Facite m(ih)i r(aci)onem de devotis', et per nos racionem fecit Rivolotorto et Richardo B(e)nzonorum, et sepe faciebat nos ire ad se pro iniuriis sibi factis et conversos quos ibi sepellivi, ta(m)quam conversos sepellivi; et h(ec) omnia feci quia pons ab utraque parte est fundatus | super allodium abb(atiss)e». Int(errogatus) quomodo sciret, r(espondit) quia gerbum a strata veteri in sursum usque ad sedimen Sancti Bobonis est abb(atiss)e, quia leprosi qui morantur ibi collocantur et removentur et distringuntur et banniuntur per abb(atiss)am, et ipsemet habuit banum et introitum, et ita recordatur pro .XXXVI. an(nis); ab alia parte est allodium similiter, quia ipsemet habuit quartum, et nuntios abb(atiss)e vidit habere per idem t(em)pus. Idem dixit de ponte Ioh(ann)is Paradisi. De tenuta | possessionum cum omni honore, idem quod Ydo, et de derivatione aque, de punitione deliquentium, si capiantur in suo, idem quod Ydo, et addit quod habet curadiam in suo. Iterum addit quod in penitentia quam dabat Mauro interrogavit eum si supposuerat pontem Sancto Laurentio et si fecerat fieri instrumentum, et ipse r(espondit): 'Per penitentiam quam accipio et per seculum ad quod ire debebo, non', et dixit Maurum dixisse (kk) per sacramentum coram consulibus Pap(ie), se presente, quod non fecerat | fieri instrumentum nec preceperat, et Ymelda et Ioh(ann)es idem iuraver(unt)(4), et Borgexanus dixit quod Ymelda et Ioh(ann)es non interfuer(unt). De facto Ioh(ann)is Ravioli et de obedientia facta a Mauro et de datione sui et suarum rerum et de iuramento quod non dederat pontem audivit ab hominibus huius loci. De facto Ioh(ann)is Paradisi dixit quod vidit eum reficere pontem. De edificatione Mauri super pontem Ioh(ann)is Ravioli, aud(ivit). Si cannonici Sancti Laurentii possiderent pontem canendo ibi missas, mor|tuos sepelliendo, infirmos visitando, quod missas cantaver(unt) dixit, set rogatu Mori et consulum, «ut m(ih)i dixit in penitencia, mortuos non sepellier(unt), quod recordetur, nisi Alexandriam, quam sepellier(unt) mecum». Si episcopus (ll) t(em)pore concordie possideret pontem et conversi obedirent ei ta(m)quam domino, nescit, nec audivit. Utrum pons sit in strata peregrinorum, non, et utrum sit in episcopatu vel comitatu, idem quod Ido. De facto clausure dixit esse allodium pontis, et scit per auditum quod | abb(atiss)a habeat podere Vigerie per comitem Garibaldum et singulis annis fit anniversarium pro eo ap(ut) monasterium Senatorem et ap(ut) Sanctum Ylarium de Vogeria.
§ Guil(iel)mus Portabarozus iuratus testatur. De questione utriusque partis pontis et de districtu infirmorum, idem quod Ogerius, per .XXII. an(nos). De confessione Petri Surdi et reiectione, idem quod Ogerius, et vidit quod abb(atiss)a dabat auxilium plaustri et boum ad deferendum ligna ad pontem et refitiendum pontem, et aud(ivit)| consules dicentes Mauro ut supponeret pontem episcopo Terton(ensi), et ipse dicebat: 'ego sum hic pro d(omi)na abb(atiss)a que facit m(ih)i maximum (mm) bonum; ego non possum supponere alicui, et pons est co(mun)is Vigerie'. Iterum addit quod gastaldus (nn) nolebat facere r(aci)onem pro eo de porca quam canes eius interfecerant, ut dicebatur, expulit eum a capite pontis, et ipse reddiit, et precepto gastaldi stetit et domos quas destruxerat in capite pontis reedifficare fecit voluntate gastaldi, et vidit | Albricum et Guidetum poni ibi presentem (oo) abb(atiss)am et Ymeldam et Bartholomeum per Sinnelindam, ut credit, et sepelliri per presbiterum Ioh(ann)em Sancti Ylarii. De celebratione missarum a plebanis dixit quod fiebat rogatu Mauri et hominum Vigerie. De prohibitione celebrationis misse et Guideti et de tenuta possessionum cum omni honore et de derivatione aque et de punitione malefactorum (pp) et de causa et sententia lata, excepto quod non interfuit sentencie, idem quod Ydo. | De curadia, idem quod presbiter Ioh(ann)es, et h(oc) recordatur per .XXII. annos. De facto pontis Ioh(ann)is Ravioli nichil. De facto pontis Ioh(ann)is Paradisi, idem quod presbiter (qq) Albertus, et de tenuta Mauri ut domini et administratoris. De iuramento facto co(mun)i Vigerie et consulibus Pap(ie) audivit. Quod Maurus dedisset se et sua ecclesie Sancti Laurentii et quod fecisset obedientiam clericis Sancti Laurentii, nescit nec audivit, immo contrarium sepe sibi dixit. De aliis questionibus nichil | scit, excepto quod cannonici missam cantabant ibi et oblationem accipiebant ad utilitatem pontis. Utrum sit in strata peregrinorum et in episcopatu Terton(ense) scit, quod in comitatu nescit; quod clausura sit allodium credit.
§ Elena conversa iurata testatur. De facto Ioh(ann)is Mugii, idem quod presbiter Ioh(ann)es, et addit quod Ioh(ann)es Mugius invitavit eam ut iret secum ad Montemdodonem (rr) «ut duceremus eam ad pontem, et cum veniremus, | venere nobis alie bone mulieres obviam, et sic ivimus ad pontem, et postea ivimus in domo quam tenebat Maurus ad pensionem que erat abb(atiss)e, et comedimus cum ea in karitate». De consignatione terre, idem quod Ydo, per auditum. De sepultura Alexandrie et Mauri, idem quod presbiter Ioh(ann)es, et dixit (ss) quod sepellivit quosdam, nomina quorum non recordatur, et dixit quod ivit cum sacerdote ad videndum utrum Alexandria esset in sepultura. De visitatione Alexandrie, idem quod | presbiter Ioh(ann)es, et addit quod ipsamet ivit secum. De questione ex parte d(omi)ni episcopi nichil scit, excepto quod pons est in (tt) episcopatu et non in strata peregrinorum.
§ Gisla conversa iurata testatur. De facto Petri Surdi, idem quod Guil(ielmus) Portabarozus (uu), et dixit quod ivit cum Alexandria in domum Cuniberti, in qua stetit cum Mauro donec fecerunt domos iusta pontem, et confitebantur (vv) Maurus et uxor quod stabant ibi per abb(atiss)am, «et voc|cabant me sororem et alias sorores meas». De districtu infirmorum idem (ww) quod Ido. De proprietate utriusque partis pontis scit (xx) per auditum. De missis celebratis a plebanis rogatu Mauri, idem quod Ido, et dixit quod presbiter Sancti Ylarii sepellivit Maurum et Alexandriam et Guidetum et Albricum et Ioh(ann)em Mugium, set sepulture Alexandrie interfuer(unt) plebani. De aliis (yy) questionibus nichil, excepto quod pons est in episcopatu Terton(ense). De facto strate, idem quod Ogerius. De clausura idem quod | Guil(iel)mus Portabarozus.
§ Ylia iurata testatur quod fuit obviam Alexandrie et duxit eam in domo Cuniberti cum aliis mulieribus. De conmestione, idem quod Elena. De consignatione terre, idem quod Oldaccus, et addit quod nomine abb(atiss)e duxer(unt) eam, nec abb(atiss)a aderat. De sepultura Alexandrie, idem quod Gisla. De sepultura Mauri et Guideti, Bertholomei, idem quod Gisla, et sepe vidit presbiterum Sancti Ylarii cantare ibi missam et cruces que sibi dedit presbiter Ioh(ann)es, et vidit | qua(m)dam monacham stare ultra pontem nomine abb(atiss)e, ut ipsa dicebat. De districtu infirmorum, idem quod Ydo. De omnibus questionibus d(omi)ni episcopi nichil scit, excepto quod aud(ivit) quod Ioh(ann)es Paradisus fecit quemdam pontem ligneum; utrum pons sit in episcopatu Terton(ense) credit, in comitatu non.
§ Otto Grasus iuratus testatur quod vidit qua(m)dam monacham stare ultra pontem per abb(atiss)am Bertam, et consignavit ei iugerum unum terre ad faciendum edificia, bene sunt .XL. anni. Item testatur quod Petrus Surdus | venit ad abb(atiss)am Sinnelindam, ut credit, et dixit ei quod volebat stare iuxta pontem per eam et quod daret sibi tantam terram in qua posset facere domum, «et abb(atiss)a precepit m(ih)i et gastaldo ut consignaremus tantam terram in qua posset edificare domum, et consignavimus et fecit domum ibi, et stetit, et quia pignus (zz) dedit Guil(iel)mo Flori, deiecimus eum, et domum destrucximus», et hoc recordatur per .XVIII. annos. Iterum testatur quod Maurus in domo do(m)nego (aaa) dicebat abb(atiss)e quod volebat | stare ad pontem per eam, et dicebat: 'Ego reddo me Deo et vobis et ponti, ut possim servire Deo et bonis hominibus'; «et cum Maurus vellet se reddere in manus abb(atiss)e, misit eam ad convocandos homines qui viderent et interim, ut audivi, Maurus posuit manus suas in manus abb(atiss)e»; et ibi aderat Oldaccus et Yeremia et presbiter Albertus cum abb(atiss)a, set Alexandria non aderat, et est plus .XV. annis et minus .XVII., ut credit. De missione mulierum et conversarum obviam | Alexandrie et de celebratione misse, idem quod Petrus Vagus. De po(n)itione in domo Cuniberti et consignatione terre et remotione infirmorum, idem quod Petrus Vagus, excepto quod consignavit iussu abb(atiss)e. De pignoribus petitis a Mauro, excepto quod dixit petita esse ab abb(atiss)a, et responsione Mauri, idem quod Oldaccus, et dixit quod ipsemet conquerebatur de eo, et dixit Maurum et Ioh(ann)em de Montebello et Ymeldam coram consulibus Pap(ie) iurasse quod non fecerant instrumentum | fieri nec preceperant. De sepultura Mauri et Guideti et Alexandrie et Ioh(ann)is de Montebello et Alberici et Bertholomei, idem quod Gisla, et addit quemdam palmerium. De prohibitione misse et questionibus utriusque partis pontis, idem quod Ido, et addidit quod ipsemet collegit quartum per .XXVIIII. annos. De distructu infirmorum, idem quod Petrus Vagus. De derivatione aque et curadie et punitione malefactorum et tenuta possessionum cum omni hono|re, idem quod presbiter Ioh(ann)es, et ideo credit pontem esse in comitatu abb(atiss)e. De questione Ioh(ann)is Paradisi scit. De questione Ioh(ann)is Ravioli et edificatione Mauri super pontem eius (bbb), audivit. De tenuta Mauri ut domini et administratoris, idem quod Ydo. De aliis questionibus nescit, excepto de questione pontis quod sit in strata, dixit idem quod Ogerius, et quod clausura est allodium dixit. De questione panis et vini et leguminum et aliarum rerum facta a Sibilia, idem quod | presbiter Ioh(ann)es.
§ Presbiter Petrus de Sarmata iuratus testatur quod vidit Maurum facere qua(m)dam pilam in ponte de quo est discordia, et cum ibi aliquantulum edificasset, venit ad d(omi)nam abb(atiss)am Sinnelindam, que erat Vigerie, et dixit ut iret ad benedicendum pilam, et abb(atiss)a dixit: 'Libenter', et misit presbiterum Ioh(ann)em Papiam ad deferendum crucem, calicem, turibulum qui secum t(em)poris stabat ap(ut) Sanctum Ylarium; et cum venisset cum cruce, turibulo et calice, pulsantibus campanis et | presbitero convocato ab abb(atiss)a, cum cruce et aqua benedicta et procesione ivit ad pontem, et ipsemet benedixit pilam et cantavit ibi missam et, benedicta pila, magistri qui laborabant ibi pecier(unt) ei dona et ipsa dedit, ut credit, set dare non vidit et oblatio que fuit ibi facta data fuit Mauro; et post h(ec) Maurus dixit abb(atiss)e ut daret sibi tantam terram ibi iuxta pontem ut faceret domos, et ipsa dixit: 'Libenter', set non vidit consignare, et dixit ut faceret | removere infirmos et ipsa fecit, set non vidit et est plus (ccc) .XV. annis et minus .XX.; et ibi aderat presbiter Albertus et Yeremia et Oldaccus; et dixit quod vidit ibi stare Petrum Surdum et Ioh(ann)em Mugium, ut sibi dicebant, et dixit quod abb(atiss)a precepit ei ut omni die lune cantaret missam ap(ut) pontem et sepe cantavit, deferendo crucem et lapidem sacratum et alia necessaria. Quod monasterium Sancte Marie habuerit podere Vigerie a comite Garibald[o](ddd) audivit, | et dixit se n(um)quam fecisse anniversarium pro eius anima. Quod abb(atiss)a habeat cum omni honore podere audivit, et vidit quemdam furem qui furatus fuerat c(ra)tinam in ecclesia Sancti Ylarii a gastaldo abb(atiss)e scotari et Andream, quia interfecerat uxorem. De (eee) terra ad tempus per abb(atiss)am deici. Quod habeat ius ducendi aquam et quod obtinuisset in causa Tebaldi, audivit. Quod utraque pars ripe sit allodium abb(atiss)e, ubi pons est constitutus scit, quia infirmi qui morantur in gerbo distrin|guntur per eam et se(m)per aud(ivit) esse abb(atiss)e, et ab alia parte habuit quartum nomine abb(atiss)e, et dixit quod strata consuevit ire desubtus pontem. De omnibus aliis questionibus ex parte domine abb(atiss)e nescit, excepto quod sepe audivit Maurum confiteri quod stabat ibi per abb(atiss)am. De sepultura Mauri vel qua hora Maurus esset sepultus, nescit. De prohibitione molendini Civollarum, nescit. Quod sit (fff) in comitatu Terton(ense) non credit. De facto Ioh(ann)is Ravi|oli et Ioh(ann)is Paradisi et de datione Mauri et de clausura et aliis omnibus questionibus nescit, excepto quod audivit clericos Sancti Laurentii ibi missam celebrasse.
§ Otto Mozus iuratus testatur quod vidit Maurum rogantem gastaldum et se ut rogarent abb(atiss)am quatinus susciperet se et suam (ggg) uxorem, quia volebat venire ad pontem, et cum Maurus venisset a Montedodone (hhh) Vigerie, abb(atiss)a dixit ut descenderet in domum Cuniber|ti, et postea misit Gislam uxorem suam et uxorem gastaldi ad Alexandriam ut veniret cum ea, et cum venisset ad pontem, abb(atiss)a ivit, campanis pulsantibus, cum cruce et populo, et vidit Alexandriam et Maurum reddere se in manus abb(atiss)e; et ibi aderat presbiter Petrus Sarmate et presbiter Albertus et Yeremia et Oldaccus, et est circa .XVII. an(nis) aut .XVIII. Remotionem infirmorum et consignationem terre vidit. De facto Petri Surdi, idem quod presbiter | Petrus (iii), quod vidit ipsum distringi per gastaldum abb(atiss)e pro quodam furto rugie. De reiectione Petri Surdi, idem quod Yeremia, et vidit Ioh(ann)em Mugium stare ibi per abb(atiss)am, quia capiebat de feno, palea abb(atiss)e. Item vidit clericos Sancti Laurentii dicere Guideto: 'Tu non stabis hic nisi steteris per nos', et ipse dicebat quod non staret per eos nisi per abb(atiss)am. Item dixit quod audivit dicere Maurum Burgexano quod interficeret eum si fecisset | car(tam) de ponte clericis Sancti Laurentii, et aud(ivit) quod Maurus et Ymelda et Ioh(ann)es de Montebello et Guidetus iuraverant quod non dederant pontem clericis Sancti Laurentii consulibus Pap(ie), et dixit quod vidit presentem presbiterum Ioh(ann)em Sancti Ylarii sepellientem Guidetum et deferentem crucem. De prohibitione misse idem quod Ido. De facto prohibitionis fornacis scit. Quod monasterium (jjj) Sancte Marie habuisset podere a comite Garibaldo audivit. Quod habeat | ius ducendi aquam credit. Et ipsemet homicidium fecit et pro abb(atiss)a iusticiam fecit et ipsemet scotavit furem qui furatus fuerat c(ra)tinam et alios latrones ligavit et in cipto misit. De sentencia, idem quod Ieremia, et addit quod interfuit. Quod utraque pars ripe sit abb(atiss)e dixit se scire, quia a strata veteri in sursum se(m)per aud(ivit) esse poderium Sancte (kkk) Marie; ab alia parte vidit habere quartum et tercium, ex quo recordatur, et vidit qua(m)dam monacham | stare ultra pontem in terra abb(atiss)e, et credit quod stabat ibi per abb(atiss)am. De sepultura Mauri nescit. Quod sit in comitatu Terton(ense) non credit. Quod cartule minorum fiant coram eo scit, set non ab hominibus abb(atiss)e. De molendino Civollarum scit. De facto Ioh(ann)is Ravioli audivit. De facto Ioh(ann)is Paradisi dixit quod vidit eum facere pontem ligneum, set cuius nomine nescit, et vidit clericos Sancti Laurentii cantare ibi mis|sam, et dixit clausuram esse allodium pontis et pontem esse in strata peregrinorum, set strata mutata est.
§ Gaudentius iuratus testatur. De redditione Mauri et uxoris et celebratione misse, idem quod Otto Mozus et addit quod abb(atiss)a fecit eum stare ad pontem per .VIII. dies cum bobus abb(atiss)e ad (lll) deferendum lapides ad laborem pontis. De t(em)pore et statu domus Cuniberti idem. De facto Ioh(ann)is Mugii et consignatione terre et remotione infirmorum, | idem quod Otto Mozus, et addit quod stetit cum Mauro per .II. annos et sepe aud(ivit) Maurum et uxorem confitentes quod stabant ibi per abb(atiss)am, et cum districte ibi manere, et gastaldus consignavit Mauro terram in qua ipsemet fecit clausuram et seminavit linum, et dixit quod Maurus sepultus fuit mane te(m)pestive, set in die, et ibi presbiter Ioh(ann)es Sancti Ylarii cantavit missam, nec fuere homines ibi cum gladiis. De facto comitis Garibaldi, | idem, et vidit abb(atiss)am tenere ab utraque parte ripe per .XL. annos et distringere infirmos. De causa Tebaldi scit (mmm), set non interfuit, set aud(ivit) ab his qui interfuer(unt). De prohibitione misse et fornacis idem, et dixit abb(atiss)am habere molendina (nnn) quorum aqua trahitur de Staphula sine contradic(tione). De facto Ioh(ann)is Ravioli et Ioh(ann)is Paradisi dixit idem quod Otto Mozus, et addit quod credit quod Ioh(ann)es Paradisus ediffica|vit nomine abb(atiss)e quia utraque pars ripe est abb(atiss)e, et non credit Ioh(ann)em Paradisum esse clericum Sancti Laurentii. Quod Morus daret se ecclesie Sancti Laurentii et quod faceret obedientiam clericis audivit, et vidit eos ibi cantare missam, set ad honorem abb(atiss)e, ut credit. Quod pons sit in strata peregrinorum scit, et clausuram esse allodium et credit esse in comitatu abb(atiss)e, quia tenet possessio|nes suas cum omni honore. De destructione molendini, idem quod Otto Mozus, et dixit cartulas fieri coram consulibus Pap(ie), modo set a .XX. annis retro, credit quod fiebant coram episcopo.
§ Andreas Ravarius iuratus testatur. De facto processionis abb(atiss)e et de redditione Mauri et uxoris, excepto quod non vidit eos ponere manus suas in manus abb(atiss)e, et quod non recordatur que esset abb(atiss)a et quis | esset sacerdos, idem quod Gaudentius, et addit quod audivit Ioh(ann)em Paradisum dicentem quod volebat facere pontem, quem fecit nomine co(mun)is Vigerie et abb(atiss)e. De facto Petri Surdi et Ioh(ann)is Mugii, idem quod Gaudentius, excepto quod dixit Petrum Surdum deiectum fuisse, quia volebat ibi stare per (ooo) Guil(iel)mum Florem, et dixit Ioh(ann)em Raviolum fecisse .III. pilas, quem non credit fuisse clericum Sancti | Laurentii, nec super illis factus est pons iste, et dixit Ioh(ann)em Novum, hospitalerium hospitalis Sancti Bobonis, edificasse pontem istum de peccunia Ioh(ann)is Graci, et dixit Maurum sepultum fuisse circa occtavam (ppp), et missam fuisse ibi celebratam, et dixit cannonicos missam ibi celebrasse, et pontem esse in strata, set dixit stratam esse mutatam et pontem esse in comitatu Terton(ensi), quia abb(atiss)a habuit | podere Vigerie a comite Garibaldo, ut aud(ivit). De prohibitione misse et fornacis scit; et post h(ec) Maurus dedit se Sancto Laurentio. De prohibitione molendini scit et credit car(tas) minorum debere fieri coram comite Terton(ensi).
§ Martinus de Donnadondone iuratus testatur quod vidit Maurum dicentem abb(atiss)e: 'Ego reddo (qqq) me Deo et vobis', et inclinavit ei et hoc fuit in domo | do(m)nega, et ibi aderat Oldaccus et alii quorum nomina non recordatur, et est minus .X. annis, ut credit. Int(errogatus) utrum pons sit in comitatu Terton(ense), credit, et se(m)per audivit aquas esse episcopi Terton(ensis), et credit esse in strata peregrinorum. De prohibitione molendini et de missis celebratis a clericis scit. De aliis questionibus nichil scit.
§ Calvinus iuratus testatur abb(atiss)am tenere poderium suum cum | omni honore, quia aud(ivit) ab antecessoribus suis monasterium ahbuisse (rrr) a comite Garibaldo et omni anno fit anniversarium Vigerie et Pap(ie). De facto molendinorum, idem quod Gaudentius, et dixit quod post missam celebratam per abb(atiss)am Maurus dixit abb(atiss)e: 'Ego sum vester homo et volo hic stare per Deum et per vos' set non vidit ponere manus suas in manus abb(atiss)e, et est plus .XVII. annis et minus .XVIIII., et ibi aderat | Ieremia, et dixit quod vidit Ioh(ann)em Mugium venire ad abb(atiss)am Sinelindam et dicere ei quod volebat stare ad pontem per eam, et ut daret sibi opem et consilium, et ipsa dixit: 'Libenter', et sunt .XX. anni; quis esset ibi non recordatur, et vidit Petrum Surdum dicere gastaldo quod volebat stare ibi per Deum et per abb(atiss)am, et quia de iniuria sibi facta conquestus fuit, Guil(iel)mo Flori | deiectus fuit, et sunt .XVIIII. anni; quis ibi esset non recordatur. Quod utraque pars ripe utriusque pontis sit abb(atiss)e scit, quia se(m)per vidit, ex quod recordatur, eam tenere et possidere ultra pontem et distringere infirmos. De remotione et consignatione, idem quod Otto Mozus. De facto molendinorum, idem quod Gaudentius. De sepultura Mauri idem, excepto quod dixit missam non | fuisse ibi cantatam. De facto Ioh(ann)is Ravioli aud(ivit), et dixit Maurum edificasse super illis pilis, et dixit Ioh(ann)em Paradisum fecisse pontem ligneum pro anima sua, et vidit clericos Sancti Laurentii celebrare ibi missam et quadam die prohibitos esse cum vellent ibi cantare, et dixit pontem esse in strata peregrinorum. Quod sit in comitatu non. Molendi|num Civollarum dixit esse destructum, quia non fuit edificatum nomine abb(atiss)e. § Actum in civitate Novar(ia), in curia iamdicti domini Bonefatii episcopi, sub ulmo. Petrus Belegundus et Ymelda publice confessi fuer(unt) quod stabant ad pontem per abb(atiss)am et fecerant ei obedientiam. | Interfuer(unt) testes dominus Ugo Turniellus Novar(iensis) archidiaconus, Marcius de Castello, Petrus Pizardus de Novaria, Lixiardus causidicus de Novaria et Iacobus Bozus, Ca(m)panexius causidicus de Papia | et Iacob Civolla, Ugo (sss) Advocatus de Papia, Ioh(ann)es gastaldus de Vogeria, Paganus filius Nicolay Gabbi de Papia, Ydo Suavis causidicus de Dertona, Gaffarus conversus | monasterii Senatoris de Papia.
(SN) Ego Ottacius Novar(iensis) sacri pal(acii) notarius dicta suprascriptorum testium de mandato iamdicti domini | Bonefacii Novar(iensis) episcopi in formam publici instrumenti redegi et scripsi atque subscripsi.

(a) ex parte abb(atiss)e nel sopralineo con segno di richiamo, con inchiostro diverso.
(b) Segue D(e) espunto.
(c) A sit
(d) Segue he espunto.
(e) Così A.
(f) Così A.
(g) A om. ut
(h) Così A.
(i) A vidi, qui e nel caso seguente.
(j) A pote(m)senza segno abbr. per la prima nasale.
(k) Su ce- segno abbr. (trattino orizzontale) superfluo.
(l) Segue dix(it) espunto.
(m) Così A.
(n) Segue audiv(it)erroneamente iterato.
(o) A neec con la prima e espunta.
(p) Segue q espunta.
(q) Così A.
(r) Segue Mauri depennato.
(s) Così A, qui e varie volte in seguito.
(t) A habitates senza segno abbr. per la nasale.
(u) Segue id(em) erroneamente iterato in principio del rigo successivo.
(v) A q(ui)a
(w) -te su rasura.
(x) Segue Io- espunto.
(y) A co(n)tare
(z) A stra
(aa) Così A.
(bb) Su -us segno abbr. (trattino ondulato) superfluo.
(cc) A constr|ruct
(dd) a- corr. da lettera principiata, come pare.
(ee) Segue e(st) erroneamente iterato ed espunto.
(ff) plebani da plebatnei mediante espunzione di t e della seconda e
(gg) Così A.
(hh) -v(er)- nel sopralineo con segno di richiamo.
(ii) -v(er)- nel sopralineo.
(jj) archi- nell'interlineo con segno di richiamo.
(kk) A disisxe
(ll) e- corr. da lettera principiata.
(mm) A maxmu(m)
(nn) Segue quia depennato.
(oo) A p(er)s(e)nte(m)
(pp) A malectorum
(qq) Segue Ioh- depennato.
(rr) Così A.
(ss) d- corr. su q
(tt) Segue co(m)itatu espunto.
(uu) La seconda a corr. da o
(vv) A contifiteba(n)tur (con- nota tironiana).
(ww) A om. idem
(xx) A sit
(yy) A om. aliis
(zz) A pig(us)
(aaa) Così A.
(bbb) ei(us) nell'interlineo con segno di richiamo.
(ccc) Segue e espunta.
(ddd) A Garidbald[o] con la prima d espunta.
(eee) Segue t(em)p(us) erroneamente anticipato, espunto e depennato.
(fff) A scit
(ggg) s- corr. su q-
(hhh) Così A, senza segno abbr. per la nasale.
(iii) Precede Alb(er)t(us)espunto.
(jjj) Segue abb(atiss)e espunto.
(kkk) A se senza segno abbr. e con -e nel sopralineo.
(lll) ad nell'interlineo con segno di richiamo.
(mmm) A nescit con ne- espunto.
(nnn) Segue do(n)nega espunto.
(ooo) Segue abb(atiss)a espunto.
(ppp) Così A.
(qqq) reddo da reddi mediante espunzione di -i e aggiunta di o nel sopralineo.
(rrr) Così A.
(sss) A Uga

(1) Doc. 65.
(2) Doc. 81.
(3) Doc. 79.
(4) Cf. doc. 89.

Edizione a cura di Mirella Baretta
Codifica a cura di Baretta, Mazzoleni